Pracownik został zwolniony z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Oprócz wynagrodzenia za pracę dostanie jeszcze odprawę.
Pół roku temu zatrudniony zaciągnął ze środków funduszu socjalnego pożyczkę mieszkaniową na 40 tys. złotych. Zarówno w regulaminie świadczeń socjalnych, jak i w umowie pożyczki jest zapis, że zobowiązanie trzeba oddać z chwilą ustania stosunku pracy. Kwestia ta nie budziła wątpliwości w momencie wypłaty pieniędzy. Teraz, gdy trzeba je oddać, zatrudniony tłumaczy, że nie ma z czego, bo utrata pracy jest dla niego zaskoczeniem. Czy do potrącenia pożyczki socjalnej z odprawy potrzebna jest zgoda pracownika? A czy można uznać, że zatrudniony złożył ją akceptując warunki umowy? Jak pożyczkę potrącić na liście płac? Ile kwot wolnych pozostawić: jedną dla wynagrodzenia i odprawy czy dwie dla każdego z tych świadczeń odrębnie?
Trzeba zwrócić
Ani kodeks pracy, ani ustawa z 4 marca 1994 o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.) nie mówią, czy i kiedy trzeba zawrócić pożyczkę socjalną. Kwestie te reguluje zazwyczaj regulamin świadczeń socjalnych i dodatkowo umowa pożyczki. Jeżeli wynika z nich, że świadczenie trzeba zawrócić pracodawcy z chwilą ustania zatrudnienia, to nie ma powodów, by to kwestionować. Szczególnie że działalność socjalna, w tym pomoc finansowa, jest związana stricte ze stosunkiem pracy. Co jednak z zasadami współżycia społecznego – podnoszą często zaskoczeni pracownicy. Dodają, że natychmiastowa spłata pożyczki pozbawia ich źródła dochodu, bo wypłacana z racji zwolnień odprawa od razu jest odbierana. Mało tego, często nie wystarcza jej nawet na spłatę pożyczki, bo ta jest dużo wyższa. Z ludzkiego punktu widzenia argumenty pracowników są jak najbardziej słuszne. Jednak prawo jest prawem i biorąc pożyczkę z zfśs, pracownik powinien liczyć się z tym, że z chwilą ustania zatrudnienia pożyczone pieniądze trzeba zwrócić. Orzecznictwo przewiduje tylko jedną sytuację, gdy natychmiastowe egzekwowanie spłaty pożyczki nie zawsze jest uzasadnione. Tak jest, gdy rozwiązanie umowy o pracę było sprzeczne z prawem (wyrok SN z 18 kwietnia 2001, l PKN 359/00).
Z czego to wynika?
Mamy zatem pewność, że pożyczkę można potrącić, z odprawy także. Na tego typu działanie musimy mieć jednak zgodę zatrudnionego. Wynika to z tego, że:
- odprawa z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy korzysta z takiej samej ochrony przed potrąceniami jak wynagrodzenie za pracę (wyrok SN z 14 listopada 1996, I PKN 3/1996), a
- należność z tytułu zwrotu pożyczki socjalnej nie mieści się w katalogu potrąceń przymusowych uregulowanego w art. 87 § 1 kodeksu pracy - patrz ramka „Trochę teorii, trochę praktyki".
Jest potrąceniem dobrowolnym, dlatego stosujemy przy niej tylko kwotę wolną od potrąceń (obowiązuje zarówno przy potrąceniach dobrowolnych, jak i ustawowych). Limitów nie przestrzegamy, bo te kodeks pracy zastrzega tylko dla potrąceń ustawowych. Wróćmy jeszcze do zgody na potrącenie. Czytelnik pyta, czy można uznać, że zatrudniony złożył ją akceptując warunki umowy. Trudno o przesądzającą odpowiedź. Wszystko zależy od tego, jak taki zapis w umowie pożyczki sformułowano. Jeżeli bardzo ogólnie, to taką zgodę należy potraktować jako blankietową, a wtedy będzie nieważna - patrz ramka „Zdaniem eksperta".
Pojedyńcze czy podwójne
Zatem w opisywanym przypadku kwotę wolną od potrąceń trzeba pozostawić. Pytanie tylko, czy w pojedynczej, czy podwójnej wysokości (odpowiednio dla zsumowanego wynagrodzenia i odprawy czy dla każdego z tych świadczeń odrębnie). Niektórzy eksperci uważają, że odprawa nie jest składnikiem wynagrodzenia za pracę, ale świadczeniem z nim związanym, i dlatego pracownikowi należy pozostawić odrębną kwotę wolną od potrąceń. Ich zdaniem sumowanie kwot wypłacanych z różnych tytułów w jednym terminie i dopiero od tej sumy ustalanie kwoty, którą można potrącić, prowadzi do ograniczenia ochrony. Przeciwnicy tej teorii przekonują z kolei, że potrącając zaległość, należy zsumować wynagrodzenie z odprawą, a następnie, pozostawiając 1032,34 zł netto (kwota wolna dla potrąceń dobrowolnych zaliczanych do należności pracodawcy), odliczyć dług. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przychyla się ku pierwszej koncepcji. Twierdzi, że potrącając to samo zadłużenie jednocześnie z pensji i pozostałych składników, trzeba zostawić dwie kwoty wolne (zobacz: Stanowisko Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej z 14 grudnia 2007 r. w sprawie potrąceń).
Nie wystarczy na wszystko
I na koniec słowo o egzekucji pozostałej wartości pożyczki, której nie da się ująć z odprawy. Zapewne w drodze postępowania egzekucyjnego potrąci ją komornik z dochodów już byłego pracownika zgromadzonych np. na koncie bankowym. Prześle do banku, w którym dłużnik ma rachunek, zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej do wysokości należności będącej przedmiotem egzekucji wraz z kosztami egzekucyjnymi i wezwie bank, aby nie dokonywał wypłat z rachunku bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności. Zajętą kwotę bank przekazuje komornikowi bezzwłocznie, a gdy nie jest to możliwe w terminie siedmiu dni, informuje o przeszkodzie. Zajęcie obejmuje również kwoty, które nie były na rachunku bankowym w chwili jego zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia. Tak stanowi art. 889 k.p.c.
Trochę teorii, trochę praktyki
Bez zgody pracownika, a nawet wbrew jego woli, po odliczeniu składek ZUS i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, wolno ująć jedynie:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
- zaliczki udzielone pracownikowi,
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.
Jak widać, niektóre z tych należności (tj. zaliczki, kary pieniężne i dodatkowo wymienione w art. 87 § 7 k.p. kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia) można potrącać bez tytułu wykonawczego.
Tak wynika z art. 87 – 91 k.p.
Izabela Zawacka radca prawny z kancelarii Wojewódka i Wspólnicy
Przyszłościowa zgoda pracownika pozwalająca na potrącenie wypłaconej wcześniej pożyczki w sytuacji gdy zachodzą przesłanki nakazujące jej zwrot, to bardzo częsty element umowy pożyczki z zfśs. Takie porozumienie ma w założeniu wypełnić przesłanki z art. 91 k.p. Aby potrącenie było jednak możliwe, z treści umowy musi wyraźnie wynikać, jaka dokładnie kwota ma zostać potrącona (np. cała pozostała do spłaty kwota udzielonej pożyczki), w jakich okolicznościach (np. w przypadku rozwiązania umowy o pracę w określonym trybie) i według jak zasad (np. potrącenie z kwoty wypłaconej pracownikowi odprawy pieniężnej z tytułu ustawy o zwolnieniach grupowych do maksymalnej możliwej wysokości, uwzględniając ograniczenia z art. 81
1
§ 1 ust. 1 k.p.). Samo wyrażenie przez pracownika zgody na jakiekolwiek potrącenia jakichkolwiek kwot z wynagrodzenia w przyszłości, bez znajomości wysokości długu, istnienia przesłanek odpowiedzialności i bez oznaczenia stosunku prawnego, z którego wynika prawo pracodawcy do potrącenia, Sąd Najwyższy traktuje jako tzw. zgodę blankietową, a więc nieważną w świetle prawa.
LISTA PŁAC
Zobaczmy, jak opisane zasady zastosować w praktyce. Załóżmy, że zatrudniony zarabia 6000 zł, a z tytułu zwolnienia przysługuje mu 18 tys. zł odprawy. Tymczasem pozostała do spłaty pożyczka to 30 tys. zł. Jej wartość możemy potrącić odrębnie z wynagrodzenia i z odprawy. Z każdego z tych świadczeń zostawiamy kwotę wolną (przyjmujemy skądinąd słuszne stanowisko MPiPS) w wysokości 1032,34 zł netto (kwota wolna dla potrąceń dobrowolnych zaliczanych do należności pracodawcy).
LISTA PŁAC Z POTRĄCENIAMI DLA WYNAGRODZENIA
KROK 1. Składki społeczne emerytalna
6000 zł x 9,76 proc. = 585,60 zł rentowa 6000 zł x 1,5 proc. = 90 zł chorobowa 6000 zł x 2,45 proc. = 147 zł razem 822,60 zł
KROK 2. Składki zdrowotne
podstawa 6000 zł – 822,60 zł = 5177,40 zł składka pełna 5177,40 zł x 9 proc. = 465,97
składka odliczana od podatku 5177,40 x 7,75 proc.= 401,25 zł
KROK 3. Zaliczka podatkowa podstawa opodatkowania
6000 zł – ( 822,60 zł + 111,25 zł) = 5066,15 zł, po zaokrągleniu 5066 zł podatek (5066 zł x 18 proc.) – 46,33 zł = 865,55 zł zaliczka do US 865,55 zł – 401,25 zł = 464,30 zł, po zaokrągleniu 464 zł
KROK 4. Wartość netto
6000 zł – (822,60 zł + 465,97 + 464 zł ) = 4247,43 zł
KROK 5. Potrącenia
4247,43 zł – 1032,34 zł netto (kwota wolna dla potrąceń dobrowolnych zaliczanych do należności pracodawcy) = 3215,09 zł, tyle wolno potrącić z wynagrodzenia
LISTA PŁAC Z POTRĄCENIAMI DLA ODPRAWY
KROK 1. Składki społeczne i zdrowotne
Odprawa jest nieoskładkowana, więc ich nie liczymy, a tym samym nie odprowadzamy składek zdrowotnych.
KROK 2. Podatek podatek
18 000 zł x 18 proc. = 3240 zł
KROK 3. Potrącenia
18 000 zł – 3240 zł = 14 760 zł – 1032,34 zł = 13 727,66 zł (kwota pożyczki do potrącenia)
W sumie z wynagrodzenia i odprawy po zostawieniu podwójnych kwot wolnych pracodawca może potrącić 16 942,75 zł (16 967,66 + 3215,09 zł). Z obydwu świadczeń do wypłaty pozostanie 2064,68 zł (1032,34 zł x 2).
Z tytułu pożyczki do spłaty pozostanie 13 057,25 zł.
masz pytanie, wyślij e-mail do autora m.gadomska@rp.pl
Zobacz
Czytaj również:
Zobacz serwis:
