W dniu 24 lipca 2014 r. Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR) opublikowała Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) 9 Instrumenty finansowe (dalej MSSF 9”). MSSF 9 obowiązuje w odniesieniu do okresów rocznych rozpoczynających się 1 stycznia 2018 roku lub po tej dacie.
Wdrożenie MSSF 9 miało na celu ulepszenie sprawozdawczości finansowej w zakresie instrumentów finansowych, uwzględniając problemy, które ujawniły się podczas kryzysu finansowego. Implementuje on nowy model ujmowania oczekiwanych strat kredytowych, który zorientowany jest w większym stopniu na przyszłości. MSSF 9 zastąpił regulacje zawarte w MSR 39.
Zgodnie z MSSF 9 jednostki klasyfikują składniki aktywów finansowych jako wyceniane po początkowym ujęciu:
- w zamortyzowanym koszcie
- w wartości godziwej przez inne całkowite dochody
- w wartości godziwej przez wynik finansowy
Klasyfikacja
Podstawą klasyfikacji jest model biznesowy jednostki w zakresie zarządzania aktywami finansowymi oraz charakterystyka wynikających z umowy przepływów pieniężnych dla danego składnika aktywów finansowych.
Klasyfikacja aktywów finansowych jako wycenianych w zamortyzowanym koszcie jest dokonywana jeśli spełnione są następujące warunki:
a) składnik aktywów jest utrzymywany zgodnie z modelem biznesowym, którego celem jest utrzymywanie aktywów finansowych dla uzyskania przepływów pieniężnych z umowy,
b) Warunki umowy dotyczącej składnika aktywów finansowych powodują powstawanie w określonych terminach przepływów pieniężnych, które są jedynie spłatą kwoty głównej i odsetek od kwoty głównej pozostałej do spłaty. (MSSF 9.4.1.2).
Składnik aktywów jest wyceniany w wartości godziwej przez inne całkowite dochody jeśli:
a) jest on utrzymywany zgodnie z modelem biznesowym, którego celem jest zarówno otrzymywanie przepływów pieniężnych wynikających z umowy, jak i sprzedaż składników aktywów finansowych;
b) warunki umowy dotyczącej składnika aktywów finansowych powodują powstawanie w określonych terminach przepływów pieniężnych, które są jedynie spłatą kwoty głównej i odsetek od kwoty głównej pozostałej do spłaty (MSSF 9.4.1.2 A).
Niezależnie od tego jednostka może w momencie początkowego ujęcia nieodwołalnie wyznaczyć składnik aktywów finansowych jako wyceniany godziwie przez wynik finansowy, jeśli eliminuje to tak zwane „niedopasowanie księgowe”, które powstałoby na skutek odmiennego podejścia.
Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 7 Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji (dalej MSSF 7) obejmuje swoim zakresem ujawnienia dotyczące zarówno kwestii zasad rachunkowości, wyceny instrumentów finansowych, ich klasyfikacji, jak i ryzyk związanych z instrumentami finansowymi. Głównym celem MSSF 7 jest nałożenie na jednostki obowiązku ujawnień, które pozwolą ocenić użytkownikom sprawozdań finansowych wpływ instrumentów finansowych na sytuację finansową i wyniki oraz ryzyko związane z instrumentami finansowymi, na które jednostka jest narażona jak również sposób zarządzania tym ryzykiem. Standard ten uzupełnia zasady ujmowania, wyceny i prezentacji aktywów finansowych i zobowiązań finansowych przedstawione w MSR 32 Instrumenty finansowe: prezentacja i wycena oraz w MSSF 9. W standardzie tym ujęte są również regulacje dotyczące wymaganych ujawnień w sytuacji, gdy jednostka dokona przeklasyfikowania aktywów finansowych a tym samym zmieni zasady ich wyceny.
Dozwolona reklasyfikacja
Przypadki, w których jednostka dokonuje przeklasyfikowania aktywów finansowych i powiązanej z reklasyfikacją zmiany wyceny powinny być z założenia niezwykle rzadkie. Reklasyfikacji takiej można dokonać wtedy i tylko wtedy, gdy jednostka zmienia model biznesowy w zakresie zarządzania aktywami finansowymi. Wówczas zgodnie z MSSF 9.4.4.1 jednostka dokonuje przeklasyfikowania wszystkich aktywów finansowych, na które zmiana ta miała wpływ.
Zmiany modelu biznesowego są ustalane przez kierownictwo jednostki wyższego szczebla i wynikają ze zmian zachodzących na zewnątrz lub wewnątrz jednostki, muszą być istotne dla prowadzonej przez nią działalności i możliwe do przedstawienia stronom zewnętrznym. W podobny sposób zmiana modelu biznesowego jednostki ma miejsce jedynie jeśli jednostka rozpoczyna lub kończy wykonywać działanie, które jest istotne dla jej działalności. Przykładowe zmiany modelu biznesowego wskazane w standardzie są następujące:
- jednostka posiada portfel pożyczek komercyjnych, które są przeznaczone do sprzedaży w krótkim okresie. Jednostka przejmuje spółkę zarządzającą pożyczkami komercyjnymi, która stosuje model biznesowy utrzymywania pożyczek w celu uzyskania wynikających z umowy przepływów pieniężnych. Portfel pożyczek komercyjnych przestaje być przeznaczony do sprzedaży i jest zarządzany razem z nabytymi pożyczkami komercyjnymi, a całość jest utrzymywana w celu uzyskania wynikających z umowy przepływów pieniężnych;
- podmiot świadczący usługi finansowe postanawia zakończyć działalność związaną z detalicznymi pożyczkami hipotecznymi. W ramach tej działalności nie są już zawierane nowe transakcje, wobec czego podmiot świadczący usługi finansowe aktywnie oferuje do sprzedaży swój portfel pożyczek hipotecznych.
Uwaga!
Zmiana modelu biznesowego musi być dokonana przed dniem przeklasyfikowania.
Nie uważa się za zmiany modelu biznesowego zmian związanych w konkretnymi aktywami finansowymi, zaniku określonego rynku czy też przeniesienia aktywów między segmentami działalności.
Przeklasyfikowanie w sprawozdaniach finansowych
Przeklasyfikowanie dokonywane jest zawsze prospektywnie, począwszy od dnia, na który nastąpiło przeklasyfikowanie. Nie dokonuje się przekształcenia żadnych uprzednio ujętych zysków, strat i odsetek. MSSF 9 w paragrafie 5.6 określa szczegółowo, w jaki sposób należy ująć prospektywnie zyski i straty przy poszczególnych kategoriach reklasyfikacji. Zasady te zostały szczegółowo opisane poniżej.
Przeklasyfikowanie z kategorii składników wycenianych w zamortyzowanym koszcie do kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy
Wartość godziwą tego składnika wycenia się na dzień przeklasyfikowania, a wszelkie zyski lub straty wynikające z różnicy między wcześniejszym zamortyzowanym kosztem składnika aktywów finansowych a wartością godziwą ujmuje się w wyniku finansowym.
Przeklasyfikowanie z kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy do kategorii składników wycenianych w zamortyzowanym koszcie
Wartość godziwa tego składnika na dzień przeklasyfikowania staje się jego nową wartością bilansową brutto. Nie wymaga się, by jednostka oddzielnie ujmowała przychody z tytułu odsetek bądź zyski i straty z tytułu utraty wartości. Efektywną stopę procentową ustala się na podstawie wartości godziwej składnika aktywów na dzień przeklasyfikowania a dzień ten traktuje się jak dzień początkowego ujęcia.
Przeklasyfikowanie z kategorii składników wycenianych w zamortyzowanym koszcie do kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody.
Wartość godziwą tego składnika wycenia się na dzień przeklasyfikowania. Wszelkie zyski lub straty wynikające z różnicy między wcześniejszym zamortyzowanym kosztem składnika aktywów finansowych a wartością godziwą ujmuje się w innych całkowitych dochodach. Efektywnej stopy procentowej i wyceny oczekiwanych strat kredytowych nie koryguje się w wyniku przeklasyfikowania, ponieważ zarówno kategoria wyceny w zamortyzowanym koszcie, jak i kategoria wyceny w wartości godziwej przez inne całkowite dochody wymaga ustalenia efektywnej stopy procentowej przy początkowym ujęciu i obie te kategorie wyceny wymagają również stosowania w ten sam sposób wymogów dotyczących utraty wartości. Gdy jednostka dokona przeklasyfikowania nie zmieni się więc ani ujęcie przychodów z tytułu odsetek (stosowana jest ta sama efektywna stopa procentowa) ani wycena oczekiwanych strat kredytowych. Zaprzestaje się ujmowania odpisu na oczekiwane straty kredytowe (nie jest już ujmowany jako korekta wartości bilansowej brutto), za to ujmuje się go jako skumulowaną kwotę utraty wartości (tej samej wielkości) w innych całkowitych dochodach i ujawnia się ją od dnia przeklasyfikowania.
Przeklasyfikowanie z kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody do kategorii składników wycenianych w zamortyzowanym koszcie
Składnik aktywów finansowych zostaje przeklasyfikowany w jego wartości godziwej na dzień przeklasyfikowania. Skumulowane zyski lub straty ujęte poprzednio w innych całkowitych dochodach zostają usunięte z pozycji kapitału własnego i skorygowane w oparciu o wartość godziwą składnika aktywów finansowych na dzień przeklasyfikowania. W związku z tym składnik aktywów finansowych wycenia się na dzień przeklasyfikowania tak, jak gdyby zawsze był wyceniany w zamortyzowanym koszcie. Korekta ta dotyczy innych całkowitych dochodów, lecz nie wpływa na wynik finansowy i w związku z tym nie stanowi korekty wynikającej z przeklasyfikowania. Nie koryguje się wyceny efektywnej stopy procentowej i wyceny oczekiwanych strat kredytowych. Odpis na oczekiwane straty kredytowe ujmuje się jako korektę wartości bilansowej brutto składnika aktywów finansowych od dnia przeklasyfikowania.
Przeklasyfikowanie z kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy do kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody
Aktywa finansowe wycenia się nadal w wartości godziwej. Efektywną stopę procentową ustala się na podstawie wartości godziwej składnika aktywów na dzień przeklasyfikowania a dzień przeklasyfikowania traktuje się jako dzień początkowego ujęcia.
Przeklasyfikowanie z kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody do kategorii składników wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy
Aktywa finansowe wycenia się nadal w wartości godziwej. Skumulowane zyski lub straty ujęte poprzednio w innych całkowitych dochodach zostają przeklasyfikowane z pozycji kapitału własnego do wyniku finansowego w formie korekty wynikającej z przeklasyfikowania na dzień przeklasyfikowania.
Wymagane ujawnienia
Ponieważ przeklasyfikowanie aktywów ujmowane jest prospektywnie (bez wpływu na poprzednie okresy sprawozdawcze) niezwykle ważne są właściwe ujawnienia w sprawozdaniu finansowym. Wymogi odnośnie do ujawnień w tym zakresie zostały wymienione w MSSF 7.
Zgodnie z MSSF 7 dla bieżącego i poprzednich okresów sprawozdawczych jednostka powinna ujawnić, czy dokonała przeklasyfikowania jakichkolwiek aktywów finansowych zgodnie z MSSF 9. W odniesieniu do każdego takiego zdarzenia ujawnia się:
a) dzień przeklasyfikowania;
b) szczegółowe objaśnienie zmiany modelu biznesowego oraz jakościowy opis jej wpływu na sprawozdanie finansowe jednostki;
c) kwotę przekwalifikowaną do i z każdej kategorii.
Uwaga!
Szczególnie istotne jest zawarcie w sprawozdaniu finansowym szczegółowego opisu zmian modelu biznesowego, gdyż zmiana taka występuje niezwykle rzadko a jedynie ona może stanowić podstawę reklasyfikacji i zmiany wyceny aktywów finansowych.
Dla każdego okresu sprawozdawczego następującego po przeklasyfikowaniu aż do momentu zaprzestania ujmowania aktywa finansowego, które zostało przeklasyfikowane w odniesieniu do aktywów przeklasyfikowanych z kategorii wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy do kategorii wycenianych w zamortyzowanym koszcie lub w wartości godziwej przez inne całkowite dochody zgodnie z paragrafem 4.4.1 MSSF 9 jednostka powinna ujawnić:
a) efektywną stopę procentową ustaloną na dzień przeklasyfikowania;
b) ujęte przychody z tytułu odsetek.
Jeżeli od dnia ostatniego rocznego sprawozdania finansowego dokonano przeklasyfikowania aktywów finansowych z kategorii wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody do kategorii wycenianych w zamortyzowanym koszcie lub z kategorii wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy do kategorii wycenianych w zamortyzowanym koszcie lub w wartości godziwej przez inne całkowite dochody, to należy ujawnić:
a) wartość godziwą aktywów finansowych na koniec okresu sprawozdawczego oraz
b) wartość godziwą zysku lub straty, które zostałyby ujęte w wyniku finansowym lub w innych całkowitych dochodach w trakcie okresu sprawozdawczego, jeżeli składniki aktywów finansowych nie zostałyby przekwalifikowane.
Ujawnienie wartości zysków i strat, które zostałyby ujęte w wyniku bądź innych całkowitych dochodach w okresie sprawozdawczym, gdyby aktywa finansowe nie zostały przeklasyfikowane mają bardzo dużą wartość informacyjną dla użytkowników sprawozdań finansowych. Dzięki temu ujawnieniu interesariusz jest w stanie w pełni ocenić wpływ reklasyfikacji na sytuację finansową jednostki a przede wszystkim porównać sprawozdania finansowe i wyniki finansowe. Bez takiego ujawnienia nie byłoby to możliwe przy prospektywnym ujęciu zmian wynikających z przeklasyfikowania.
Edyta Kalińska Partner Zarządzający Działem Rewizji Finansowej BDO.
