Podatnik ma prawo wiedzieć, dlaczego urząd przedłużył kontrolę

Organy podatkowe prowadzą kontrolę podatkową na podstawie imiennego upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Zawiera ono m.in. datę rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia kontroli. Przy czym czas trwania kontroli, w zależności od wielkości kontrolowanej firmy, wynosi - co do zasady - do czterech lub ośmiu tygodni w roku. Tak wynika z ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU nr 173, poz. 1807 ze zm.). Te ograniczenia nie dotyczą m.in. organów kontroli skarbowej (szerzej na ten temat pisaliśmy w DF z 19 lipca br.).

Zdarza się, że kontrolujący nie kończą kontroli w terminie podanym na upoważnieniu i wyznaczają nowy termin jej zakończenia. Mogą to zrobić, jednak wtedy kontrolowany ma prawo dowiedzieć się nie tylko, jakie były tego przyczyny, lecz również jakie jest uzasadnienie.

Nieuzasadnione przedłużanie kontroli narusza zasady postępowania podatkowego, w tym wyrażoną w art. 125 ordynacji podatkowej (dalej op) zasadę szybkości postępowania, zgodnie z którą organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia, a sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie.

Możliwość przedłużenia czasu trwania kontroli poprzez wyznaczenie nowego terminu jej zakończenia bywa wielokrotnie nadużywana przez kontrolujących. Wskazywana jako przyczyna przedłużenia konieczność dalszego prowadzenia postępowania wyjaśniającego jest całkowicie poza kontrolą podatnika i nie może on odnieść się do tego, czy jest to uzasadnione. Kontrolowany nie ma też możliwości oceny, czy kontrolujący nie działał w sprawie opieszale. To samo dotyczy powszechnego powoływania się na przyczyny niezależne od organu bez wskazania, jakie konkretnie to są powody.

Art. 284b § 1 op mówi, że kontrola powinna zakończyć się bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie wskazanym w upoważnieniu. Z § 2 tego przepisu wynika jedynie, że o każdym przypadku niezakończenia kontroli w terminie wskazanym w upoważnieniu kontrolujący obowiązany jest zawiadomić kontrolowanego, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin zakończenia kontroli. Wiąże się to z tym, że dokumenty dotyczące czynności kontrolnych wykonanych po upływie tego terminu nie są dowodem w postępowaniu podatkowym, chyba że został wskazany nowy termin zakończenia kontroli.

Przepisy podatkowe nie nakładają wprost na organy podatkowe dodatkowego obowiązku uzasadnienia takiego działania. Na zawiadomienie o wyznaczeniu nowego terminu zakończenia kontroli kontrolowanemu nie przysługuje też żaden środek zaskarżenia. Czy zatem jest on pozbawiony możliwości dowiedzenia się o przesłankach, którymi kieruje się organ podatkowy, przedłużając czas trwania kontroli? Moim zdaniem nie.

Wśród zasad kształtujących wzajemne relacje organ - podatnik w sprawach podatkowych jest zdefiniowana w art. 126 op zasada pisemności. Zgodnie z nią wszelkie zmiany treści upoważnienia, w tym zmiana terminu zakończenia kontroli, wymagają formy pisemnej. Choć przepisy podatkowe ograniczają treść przekazywanej informacji jedynie do podania nowego terminu zakończenia kontroli i podania przyczyny niezakończenia kontroli w założonym terminie, to należy wziąć pod uwagę, że wśród zasad postępowania podatkowego znajdują się również:

- zasada prowadzenia spraw w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych (art. 121) i

- zasada wyjaśniania (art. 124). Już tylko na tej podstawie organy podatkowe powinny wyjaśnić stronie powody swojego postępowania.

Jednak gdyby te zasady nie były wystarczającą przesłanką do uzasadnienia przedłużenia terminu zakończenia kontroli, to samodzielną podstawą do tego może być art. 83 ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

W przepisie tym czytamy, że przedłużenie czasu trwania kontroli określonego w upoważnieniu wymaga uzasadnienia na piśmie. Uzasadnienie doręcza się przedsiębiorcy i wpisuje do książki kontroli przed podjęciem dalszych czynności kontrolnych. Niezachowanie tych warunków może skutkować nieuznaniem za dowód materiałów zgromadzonych po upływie terminu zakończenia kontroli podanym w upoważnieniu.

Choć sprawa upoważnień do kontroli regulowana jest przez dwa odrębne akty prawne tej samej rangi z różnych dziedzin prawa, to jednak w tym wypadku nie dochodzi do kolizji przepisów. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w tej części, w której odnosi się do obowiązku uzasadnienia przyczyn zmiany terminu zakończenia kontroli i dokumentowania tej czynności, normuje bowiem zagadnienie nieobjęte regulacją przepisów prawa podatkowego.

Autor jest doradcą podatkowym PJH Doradztwo Gospodarcze sp. z o.o.