Za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia faktu wypuszczenia na rynek towaru niebezpiecznego grozi kara pieniężna. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który jest właściwy w takich sprawach, ma prawo zażądać od przedsiębiorcy zapłaty nawet 100 tys. zł.

Ogólne reguły

Obowiązek zgłoszenia niebezpiecznego produktu i podjęcia działań mających wyeliminować lub przynajmniej ograniczyć ryzyko po stronie konsumentów wynika z przepisów ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów (DzU z 2015 r., poz. 322). Cel tych przepisów wydaje się oczywisty. Jeżeli już dojdzie do wprowadzenia na rynek towarów, które mogą powodować zagrożenie dla życia lub zdrowia ich użytkowników, to trzeba jak najszybciej to zagrożenie starać się wyeliminować. A jeżeli nie jest to możliwe, bo np. nie da się skutecznie powiadomić wszystkich nabywców, to przynajmniej je ograniczyć.

Dlatego przepisy ustawy wymagają od przedsiębiorcy odpowiedzialnego za produkcję danego wyrobu albo jego dystrybutora lub importera podjęcia stosownych kroków. Jednym z nich jest powiadomienie UOKiK. Z jednej strony ma to pomóc w upublicznieniu informacji o zagrożeniu, sprawiając, poprzez komunikat wydany przez tę instytucję, że więcej osób dowie się o zagrożeniu. Z drugiej – państwowa instytucja uzyskuje wiedzę o zagrożeniu i ma możliwość monitorowania i kontrolowania działań podjętych przez przedsiębiorcę w celu wspomnianego wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka. Ma także prawo nakazać podjęcie dodatkowych działań temu służących, jeżeli uzna, że kroki podjęte lub zaproponowane przez samego przedsiębiorcę mogą być niewystarczające.

Oprócz obowiązku informacyjnego przedsiębiorca odpowiedzialny za wprowadzenie niebezpiecznego produktu na rynek musi podjąć działania naprawcze. Zazwyczaj oznacza to powiadomienie konsumentów i umożliwienie im zwrotu produktu lub bezpłatną naprawę eliminującą usterkę.

Dokonujący powiadomienia

Obowiązek dokonania powiadomienia dotyczy zarówno producentów, jak i dystrybutorów w granicach prowadzonej przez nich działalności i proporcjonalnie do zakresu odpowiedzialności. Zgodnie z art. 3 pkt 2 ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów producentem jest przedsiębiorca prowadzący w Unii Europejskiej działalność polegająca na wytwarzaniu produktu albo inna osoba, która występuje jako wytwórca. Za producenta uznaje się również przedstawiciela wytwórcy lub importera produktu, gdy wytwórca nie prowadzi działalności w UE. Producentem jest także przedsiębiorca uczestniczący w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, jeżeli jego działanie wpływa na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem.

Z kolei dystrybutorem, w myśl art. 3 pkt 3, nazywamy przedsiębiorcę uczestniczącego w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, którego działalność nie wpływa na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem. Zarówno producent, jak i dystrybutor mają obowiązek wprowadzać na rynek wyłącznie produkty bezpieczne (art. 10 i 11 ustawy). Zgodnie z art. 12, jeżeli producent ma dowody, że produkt nie jest bezpieczny, powinien niezwłocznie poinformować o tym UOKiK i przekazać kopię tej informacji innym przedsiębiorcom uczestniczącym w łańcuchu dystrybucji produktu (np. sprzedawcom hurtowym lub detalicznym).

Jeżeli to dystrybutor uzyskał informację, że produkt nie jest bezpieczny, powinien powiadomić o tym UOKiK i jednocześnie poinformować producenta oraz innych dystrybutorów. Producent lub dystrybutor otrzymujący informację o niebezpiecznym produkcie powinien ją uzupełnić i przekazać do urzędu wszelkie posiadane przez siebie dane dotyczące produktu, w szczególności nazwy innych dystrybutorów lub sprzedawców, aby możliwa była identyfikacja produktu na rynku.

Źródła informacji

Każdy producent lub dystrybutor w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ma obowiązek monitorować rynek, w tym właśnie pod kątem ewentualnych zagrożeń stwarzanych przez oferowane przez nich produkty. Jakie mogą być źródła informacji i skąd mogą pochodzić sygnały o ewentualnych zagrożeniach? Przykładowo, mogą to być:

- informacje dotyczące wypadków na skutek użytkowania produktu,

- skargi dotyczące bezpieczeństwa produktów otrzymane bezpośrednio od konsumentów, dystrybutorów lub zrzeszenia konsumentów,

- roszczenia ubezpieczeniowe lub pozwy sadowe dotyczące niebezpiecznych produktów,

- brak zgodności z normami bezpieczeństwa zgłoszony w wyniku procedur kontroli jakości u przedsiębiorcy,

- wszelkie informacje istotne dla stwierdzenia niezgodności z wymaganiami bezpieczeństwa, pochodzące z innych źródeł (na przykład przedstawione przedsiębiorcy przez organy nadzoru rynku, organizacje konsumenckie lub inne podmioty).

Oczywiście nie każda informacja lub sygnał dochodzący z rynku muszą świadczyć o tym, że dany wyrób stwarza ryzyko dla konsumentów. Powinno to jednak być wskazówką do przyjrzenia się sprawie. A w przypadku wątpliwości przedsiębiorca może zwrócić się do UOKiK z pytaniem, jakie środki powinien podjąć. Jeżeli natomiast na podstawie własnej wiedzy lub w wyniku powyższych sygnałów uzna, że towar rzeczywiście nie jest bezpieczny, musi o tym niezwłocznie zawiadomić urząd.

Szczegółowe dane

Zgodnie z art. 12 ust. 3 powiadomienie powinno zawierać informacje umożliwiające dokładną identyfikację produktu lub jego partii, opis zagrożenia stwarzanego przez wyrób oraz dane umożliwiające prześledzenie procesu jego dystrybucji i sprzedaży. Przedsiębiorca powinien także pokazać, jakie działania podjął lub zamierza podjąć w celu wyeliminowania lub ograniczenia niebezpieczeństwa. Te ogólne wymogi informacyjne zostały dokładniej opisane w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wzoru powiadomienia o produkcie, który nie jest bezpieczny (DzU z 2005 r. nr 80, poz. 694). Zgodnie z nim powiadomienie powinno zawierać dane:

- dotyczące organu nadzoru oraz dane przedsiębiorców i ich roli w obrocie,

- dotyczące producenta lub dystrybutora wypełniającego formularz zgłoszeniowy (osoba wypełniająca formularz musi wprowadzić pełne dane identyfikacyjne producenta lub dystrybutora i określić jego rolę we wprowadzeniu produktu na rynek),

- dotyczące produktu podlegającego zgłoszeniu (wymagane jest precyzyjne określenie produktu, łącznie ze wskazaniem marki, modelu itd., poparte w miarę możliwości zdjęciami dla uniknięcia pomyłki),

- na temat zagrożenia (rodzaju i charakteru), w tym wypadków i skutków dla zdrowia lub bezpieczeństwa, oraz wnioski z oszacowania i oceny ryzyka,

- dotyczące działań naprawczych, jakie przedsiębiorca podjął lub zaplanował w celu zmniejszenia lub wyeliminowania zagrożeń dla konsumentów, np. przyjęcie zwrotu lub wycofanie produktu, modyfikacja, informacja dla konsumentów itd., oraz dane przedsiębiorcy, który je przeprowadził.

- dotyczące wszystkich podmiotów w łańcuchu dostaw, które posiadają produkty stanowiące zagrożenie, oraz przybliżoną liczbę produktów będących w posiadaniu przedsiębiorców i konsumentów.

Definicja z ustawy

Zgodnie z art. 4 ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów, produktem bezpiecznym jest produkt, który w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach jego używania, z uwzględnieniem czasu korzystania z produktu, a także, w zależności od rodzaju produktu, sposobu uruchomienia oraz wymogów instalacji i konserwacji, nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza znikome zagrożenie, dające się pogodzić z jego zwykłym używaniem i uwzględniające wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego.

Przy ocenie bezpieczeństwa produktu uwzględnia się:

- cechy produktu, w tym jego skład, opakowanie, instrukcję montażu i uruchomienia, a także – biorąc pod uwagę rodzaj produktu – instrukcję instalacji i konserwacji,

- oddziaływanie na inne produkty, jeżeli można w sposób uzasadniony przewidzieć, że będzie używany łącznie z innymi produktami,

- wygląd produktu, jego oznakowanie, ostrzeżenia i instrukcje dotyczące jego użytkowania i postępowania z produktem zużytym oraz wszelkie inne udostępniane konsumentowi wskazówki lub informacje dotyczące produktu,

- kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo w związku z używaniem produktu, w szczególności dzieci i osoby starsze.

Technologia lub jakość

Stopień zagrożenia stwarzanego przez produkt może zależeć od szeregu czynników. Zagrożenie może być wynikiem błędu w procesie wytwarzania lub produkcji albo może wynikać ze złej technologii bądź użytych materiałów. Może ono również wynikać z budowy, np. wykończenia, opakowania, braku ostrzeżeń lub instrukcji. Zagrożenie może również zależeć od kategorii i podatności konsumenta na zagrożenia oraz od rodzaju podjętych przez przedsiębiorcę środków ostrożności, mających chronić i ostrzegać przed niebezpieczeństwem.

Ustalając, czy produkt jest bezpieczny na gruncie ustawy, należy przeanalizować szereg kwestii: użyteczność produktu, charakter zagrożenia, kategorie narażonych konsumentów (dzieci, osoby starsze), uprzednie doświadczenia z podobnymi produktami, itp. Produkt bezpieczny nie może nieść żadnego zagrożenia lub jedynie minimalne zagrożenie odpowiadające zastosowaniu produktu i związane z jego prawidłowym działaniem.