Obowiązki pracownicze: czy pracownik może odmówić wykonania polecenia pracodawcy?

Stosunek pracy w założeniu zakłada podporządkowanie pracownika pracodawcy. Wynika to z art. 22 § 1 kodeksu pracy, zgodnie z którym przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Podporządkowanie pracownika określone w art. 22 § 1 k.p. może polegać na określeniu przez pracodawcę czasu pracy i wyznaczeniu zadań, natomiast co do sposobu ich realizacji pracownik ma pewien zakres swobody.

Wydawanie poleceń przez pracodawcę może okazać się niezbędne w firmach, w których nie ma obowiązku wprowadzenia regulaminu pracy. W takiej sytuacji ustalenie elementów organizacji i porządku pracy, w tym sposobu potwierdzania obecności w pracy następuje w drodze poleceń pracodawcy.

Obowiązki pracownika określa art. 100 k.p. Zgodnie z art. 100 § 1 k.p. pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Pracownik musi stosować się do katalogu obowiązków, który wymienia art. 100 § 2 k.p., chodzi tu m.in. o przestrzeganie czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy lub też przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku. Katalog obowiązków zawarty w art. 100 § 2 k.p. nie jest wyczerpujący, dlatego też pracodawca może wydawać pracownikowi również inne polecenia.

Ważne:

Pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonego, jeśli nie są sprzeczne z prawem lub umową o pracę.

Jak jednak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z  2 czerwca 2010 r.,(sygn. akt II PK 364/09) bezkrytyczne wykonanie bezprawnego polecenia, którego realizacja choćby potencjalnie zagraża interesom pracodawcy i którego szkodliwości dla tych interesów pracownik był albo powinien być świadomy, może zostać zakwalifikowane jako naruszenie określonego w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. pracowniczego obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy.

Polecenia pracodawcy mogą mieć charakter sformalizowany w postaci zarządzenia przewidującego obowiązek przestrzegania przez pracownika określonych procedur. Postępowanie pracownika niezgodne z tymi procedurami mogą uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę.

Kiedy wymusisz pracę innego rodzaju

W niektórych sytuacjach jest możliwe wydanie pracownikowi polecenia wykonania innego rodzaju pracy, niż jest to określona w umowie o pracę. Chodzi tu np.:

- o uzasadnione potrzeby zakładu pracy (art. 42 § 4 k.p.) oraz

- przestój (art. 81 k.p.).

W takiej sytuacji pracownik jest zobowiązany wykonać polecenia pracodawcy, wynikające z konieczności wykonania innego rodzaju pracy niż określona w umowie o pracę, chyba, że takie polecenie narusza przepisy, np. pracodawca bez szczególnego powodu skierował pracownika do wykonywania innej pracy i nie jest to uzasadnione potrzebami zakładu pracy.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 14 października 1977 r., (sygn. akt I PRN 136/77) wynikający z art. 100 k.p., obowiązek pracownika sumiennej i starannej pracy, polegający także na dążeniu do uzyskiwania jak najlepszych wyników i przejawianiu odpowiedniej inicjatywy - nie może być rozumiany w ten sposób, że jego krytyczny stosunek do wydanych mu poleceń służbowych zwalnia go z powinności ich wykonania. Ocena bowiem, czy zadanie objęte poleceniem służbowym jest w interesie zakładu pracy zależy od kierownictwa zakładu pracy. Odmienny pogląd prowadziłby do dezorganizacji pracy i podważałby zasady dotyczące jednoosobowego kierownictwa zakładem pracy. Nie ogranicza to oczywiście prawa pracownika do krytycznej oceny i podejmowania inicjatyw, zamierzających do poprawy działalności jego zakładu pracy – wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 października 1977 r.

Kiedy zmusisz do nadgodzin

Pracownik powinien też wykonać polecenie pracodawcy pracy w godzinach nadliczbowych.

Jeśli pracodawca chce postawić pracownikowi zarzut odmowy wykonania polecenia trzeba w takiej sytuacji ustalić jaka była treść tego polecenia, czy dotyczyło ono wykonywanej pracy i w jakich okolicznościach zostało wydane.

Niewykonanie polecenia służbowego może powodować także natychmiastowe rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika. Co ważne także bezkrytyczne wykonanie przez pracownika bezprawnych poleceń przełożonego może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 10 września 1997 r., (sygn. akt I PKN 244/97).