Czym jest zaświadczenie o niekaralności? Wydaje je Krajowy Rejestr Karny (KRK). Gromadzi on informacje o osobach, które miały konflikt z prawem. Obejmuje on: prawomocnie skazanych za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, tych, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, prawomocnie skazanych za wykroczenia na karę aresztu, poszukiwanych listem gończym czy tymczasowo aresztowanych. Z zaświadczenia o niekaralności ma wynikać, że osoba, której ono dotyczy, w KRK nie figuruje.
[srodtytul]Uprawnieni do żądania[/srodtytul]
Ustawa o Krajowym Rejestrze Karnym zawiera listę uprawnionych do uzyskania informacji o osobach, których dane osobowe zgromadzone zostały w rejestrze. Należą do nich między innymi: prezydent, marszałek Sejmu i Senatu, sądy, prokurator, policja i inne organy uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach karnych i karnych skarbowych w związku z prowadzonym postępowaniem.
Przepisy wśród uprawnionych do uzyskania takiej informacji wymieniają także pracodawcę. Jednak tylko w zakresie niezbędnym dla zatrudnienia pracownika, co do którego wynika wymóg niekaralności, korzystania z pełni praw publicznych, a także ustalenia uprawnienia do zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Tu jednak uwaga: czym innym jest sytuacja, w której pracodawca jest podmiotem uprawnionym do uzyskania informacji z Krajowego Rejestru Karnego, a czym innym sytuacja, w której żąda od kandydata do pracy przedstawienia zaświadczenia, które ten uzyskał we własnym zakresie. Każdy bowiem obywatel ma prawo uzyskać je w odniesieniu do własnej osoby.
[srodtytul]Czego wymaga przyszły szef[/srodtytul]
Listę informacji, których może żądać pracodawca od osoby ubiegającej się o zatrudnienie, zawiera kodeks pracy w art. 22[sup]1[/sup]. Są to:
- imię (imiona) i nazwisko,
- imiona rodziców,
- data urodzenia,
- miejsce zamieszkania (adres do korespondencji),
- wykształcenie,
- przebieg dotychczasowego zatrudnienia.
Podania tych właśnie informacji pracodawca może zażądać od każdego kandydata, który stara się u niego o zatrudnienie, ten zaś nie ma podstaw, aby odmówić.
[srodtytul]Czasem trzeba przedstawić...[/srodtytul]
Zgodnie jednak z art. 22 § 4 k.p. pracodawca może żądać podania innych danych osobowych, jeżeli obowiązek taki wynika z odrębnych przepisów. Oznacza to, że konkretny przepis może przewidywać obowiązek przedstawienia jeszcze innych informacji, a tą inną informacją może być właśnie ta o niekaralności. Tylko wtedy pracodawca posiada uprawnienie do żądania informacji o niekaralności zarówno od pracownika, jak i kandydata do pracy.
Oznacza to, że [b]jeśli pracownik ubiega się o stanowisko, co do którego przepis szczególny stawia wymóg niekaralności – pracodawca ma prawo żądać od niego przedłożenia zaświadczenia, które ten fakt potwierdza.[/b]
O jakie stanowiska może chodzić? Dotyczy to np. pracowników służby cywilnej, pracowników agencji ochrony osób i mienia, osób zatrudnionych w transporcie drogowym i kolejowym, urzędników samorządowych, policjantów czy też osoby wykonujące czynności związane ze świadczeniem usług certyfikacyjnych (ustawa o podpisie elektronicznym).
W pozostałych sytuacjach, kiedy nie istnieje przepis szczególny uprawniający pracodawcę do żądania zaświadczenia o niekaralności, nie ma on prawa go wymagać.
[ramka][b]Przykład[/b]
Jan Kowalski aktywnie szuka pracy. Jednocześnie ubiega się o posadę ochroniarza w agencji ochroniarskiej, kierowcy w firmie transportu drogowego oraz sprzedawcy w cukierni. Wszyscy trzej pracodawcy poprosili go o przedstawienie zaświadczenia o niekaralności. Czy mieli do tego prawo? W pierwszym i drugim przypadku tak. Jan Kowalski nie ma wyjścia – musi spełnić prośbę pracodawcy, jeśli chce dostać pracę, ponieważ na stanowiskach tych mogą zostać zatrudnione tylko osoby niekarane. W trzecim przypadku może odmówić, bo nie istnieje przepis, zgodnie z którym w cukierni mogłyby pracować wyłącznie osoby niekarane. Dlatego w tym przypadku właściciel cukierni nie miał prawa żądać przedstawienia zaświadczenia.[/ramka]
[srodtytul]... zaś dobrowolnie można zawsze[/srodtytul]
[b]Nie oznacza to jednak, że ubiegający się o dane stanowisko kandydat nie może dobrowolnie przedłożyć na rozmowie kwalifikacyjnej informacji z KRK, nie oznacza również tego, że przyjęcie przez pracodawcę dobrowolnie przekazanego zaświadczenia będzie niezgodne z prawem.[/b] Biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy i sporą konkurencję, to właśnie sam kandydat może być zainteresowany w zapewnieniu potencjalnego szefa o swojej niekaralności. Z pewnością dla żadnego pracodawcy, bez względu na stanowisko, taka wiadomość nie będzie bez znaczenia.
Tu jednak uwaga dla pracodawcy! Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych przetwarzanie takich danych wymaga uzyskania pisemnej zgody osoby, której one dotyczą.
