Obowiązujący system emerytalny przewiduje możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Emeryturę tę mogą uzyskać – co do zasady – osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. Urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. mają możliwość nabycia takich uprawnień, o ile:
- wszystkie warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia od osób urodzonych przed 1949 r. spełniły do 31 grudnia 2008 r.,
- nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy nie ukończyli wcześniejszego wieku emerytalnego do końca 2008 r., mogą nabyć prawo do wcześniejszej emerytury po ukończeniu tego wieku, jeśli wymagany staż ubezpieczeniowy oraz okres zatrudnienia w szczególnych warunkach mieli już na 1 stycznia 1999 r.
[srodtytul]Od 10 do 20 lat... [/srodtytul]
Wymogi uzyskania emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach uregulowane zostały w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8CC4C0FA5ACE5A4E093A5A96813552F9?n=1&id=71673&wid=192740]rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.[/link], dalej rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego).
Przepisy tego rozporządzenia przewidują odmienne wymogi przyznania omawianej emerytury dla pracowników zatrudnionych przy pracach wymienionych w wykazie A oraz dla osób zatrudnionych przy pracach wymienionych w wykazie B.
[srodtytul]...musi zostać wykazane[/srodtytul]
W każdym wypadku należy udowodnić odpowiedni wymiar pracy w szczególnych warunkach.
Prace z wykazu A muszą być wykonywane przynajmniej przez 15 lat, natomiast wymiar wymaganego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w wykazie B, zależnie, do którego działu w tym wykazie określona praca się zalicza, wynosi od 10 do 20 lat.
Osoba ubiegająca się o emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach musi przedłożyć w ZUS, wraz z wnioskiem o to świadczenie, odpowiednie dokumenty potwierdzające wykonywanie takiej pracy i zajmowane stanowisko.
Takim dokumentem jest przede wszystkim świadectwo pracy wystawione przez pracodawcę na podstawie pracowniczej dokumentacji osobowej.
ZUS przyjmie również zaświadczenie wystawione przez:
- organ założycielski zlikwidowanego zakładu pracy, m.in. byłe ministerstwo gospodarki (z wyłączeniem wojewody),
- Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa lub Agencję Nieruchomości Rolnych,
- zakład pracy posiadający w swoim archiwum akta osobowe byłych pracowników, którzy odeszli z pracy w okresie przed rozpoczęciem procesu przekształceń własnościowych i restrukturyzacji, jeżeli z akt tych bezspornie wynika fakt wykonywania przez daną osobę pracy w szczególnych warunkach.
Osoba, która nie ma możliwości przedłożenia świadectwa pracy lub zaświadczenia dla potwierdzenia okresu pracy w szczególnych warunkach, może również dostarczyć do ZUS kserokopie dokumentów sporządzone przez archiwum na podstawie posiadanej przez nie dokumentacji osobowej pracownika.
ZUS uzna taki dowód, jeśli z dokumentacji wydanej przez archiwum jednoznacznie wynika rodzaj, stanowisko, okresy i wymiar wykonywanej pracy w szczególnych warunkach.
[srodtytul]Od resortowych wykazów...[/srodtytul]
W myśl rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (DzU nr 60, poz. 282 ze zm.) pracodawca powinien zamieścić w świadectwie pracy m.in. informacje dotyczące okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Zakres wpisywanych danych jest uzależniony od tego, czy stosuje (stosował) tzw. resortowe wykazy prac w szczególnych warunkach.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z ministrem pracy, płac i spraw socjalnych ustalili w podległych i nadzorowanych zakładach pracy wykazy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach (tzw. resortowe wykazy prac w szczególnych warunkach). Wykazy te musiały być również stosowane w jednostkach organizacyjnych:
- które powstały w drodze przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w inne przedsiębiorstwo, w przedsiębiorstwa, w spółkę lub w spółki,
- które zostały przekazane organom samorządu terytorialnego,
- dla których uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego przejęli wojewodowie lub inne organy państwowe.
[srodtytul]...zależą wpisywane dane[/srodtytul]
Pracodawcy, którzy stosowali resortowe wykazy prac, w świadectwie pracy muszą określić zarówno okres i rodzaj pracy w szczególnych warunkach wykonywanej przez pracownika ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, jak również stanowisko pracy wymienione w określonym wykazie, dziale, pozycji i punkcie zarządzenia resortowego lub uchwały.
Nazwa stanowiska pracy wykazana w świadectwie powinna przy tym zawsze odpowiadać nazwie stanowiska pracy w szczególnych warunkach wymienionego w przepisach resortowych.
Pracodawca nie może więc posłużyć się nazwą podobną lub niepełną.
Pracodawcy, którzy stosują (stosowali) resortowe wykazy prac, mogą również potwierdzić okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach (podając wymienione powyżej dane) w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów resortowych.
Natomiast zakłady pracy, które nigdy nie stosowały resortowych wykazów prac, potwierdzają okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach w świadectwie pracy, powołując się wyłącznie na rodzaj pracy wymieniony w odpowiednim wykazie, dziale i pozycji rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.
[ramka][b]Przykład[/b]
Powstała w 1990 r. prywatna firma cukierniczo-piekarnicza od 17 lat zatrudnia mężczyznę, który ma 61 lat i chciałby ubiegać się o wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Ubezpieczony przez cały ten okres jest zatrudniony jako piekarz, a więc przy pracy wymienionej pod poz. 11 („prace przy wypieku pieczywa”) działu X rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.
Ponieważ pracodawca od początku swojego powstania był prywatną firmą i nigdy nie stosował resortowego wykazu prac w szczególnych warunkach, wystarczy, że w świadectwie pracy powoła się jedynie na dział X poz. 11 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia.
Powinien w tym dokumencie podać zajmowane przez pracownika stanowisko, okres, w którym był na tym stanowisku zatrudniony, oraz wymiar czasu pracy.[/ramka]
[srodtytul]PRZY POMOSTÓWCE TRZEBA PRZYNIEŚĆ DOKUMENTY[/srodtytul]
[b]Ale zatrudnienie w szczególnych warunkach wykonywane po 2009 r. potwierdzi sam ZUS[/b]
Obowiązująca od 1 stycznia 2009 r. [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=294728]ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656)[/link] przewiduje możliwość nabycia prawa do emerytury pomostowej przez osoby, które odpowiednio długo pracowały w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przy pracach wymienionych w załącznikach nr 1 i 2.
Można ubiegać się o emeryturę pomostową na tzw. ogólnych zasadach (przewidzianą dla wszystkich pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionych w nowych wykazach prac), jak również o emeryturę pomostową na tzw. szczególnych zasadach (przewidzianą dla pracowników zatrudnionych przy pracach wymienionych w określonych punktach nowych wykazów prac).
[srodtytul]Na zasadach ogólnych[/srodtytul]
Warunkiem przyznania emerytury pomostowej na ogólnych zasadach jest udowodnienie co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Ustalając ten staż, ZUS uwzględnia okresy pracy wymienionej w:
- wykazie A lub B [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8CC4C0FA5ACE5A4E093A5A96813552F9?n=1&id=71673&wid=192740]rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego[/link], które miały miejsce do 31 grudnia 2008 r.,
- załącznikach nr 1 i 2 do [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=294728]ustawy o emeryturach pomostowych[/link] (bez względu na to, kiedy zostały przebyte).
Pierwsze z wymienionych okresów wnioskodawca musi potwierdzić tak samo, jak przy ubieganiu się o wcześniejszą emeryturę na warunkach przewidzianych w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego.
A więc – co do zasady – dostarczając odpowiednio wypełnione świadectwo pracy lub świadectwo pracy w szczególnych warunkach.
Z kolei okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych pracodawca potwierdza w świadectwie pracy (zaświadczeniu), wskazując okres i wymiar takiej pracy oraz zajmowane stanowisko, powołując się na numer i punkt załącznika.
[srodtytul]Wystarczy zgłoszenie[/srodtytul]
Należy podkreślić, że pracodawcy nie będą mieli takiego obowiązku (za okres od 1 stycznia 2010 r.) po przekazaniu do ZUS pierwszego zgłoszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Takiego zgłoszenia będą musieli dokonać do 31 marca 2011 r. za 2010 r.
Na podstawie tych dokumentów zgłoszeniowych ZUS będzie uznawał dla celów przyznania emerytury pomostowej okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadające po 31 grudnia 2009 r.
[ramka][b]Przykład[/b]
Pan Jan w latach 1995 – 2008 był zatrudniony w szczególnych warunkach w prywatnej firmie jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony (praca wymieniona pod poz. 2 w dziale VIII wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego).
Od 1 marca 2009 r. ponownie podjął zatrudnienie, tym razem jako kierowca autobusu PKS (praca o szczególnym charakterze wymieniona w pkt 8 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych).
Obydwa okresy pracy ZUS będzie mógł zaliczyć przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej na tzw. ogólnych zasadach, o którą zainteresowany zamierza wystąpić w 2012 r.
Składając wniosek o przyznanie tego świadczenia, pan Jan będzie musiał dołączyć świadectwo pracy potwierdzające okres pracy kierowcy samochodu ciężarowego ze wskazaniem działu VIII poz. 2 w wykazie A rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.
Ponadto wnioskodawca musi dostarczyć zaświadczenie potwierdzające wykonywanie pracy o szczególnym charakterze w okresie od 1 marca do 31 grudnia 2009 r. ze wskazaniem pkt 8 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.
Okres pracy „szczególnej” po 31 grudnia 2009 r. ZUS potwierdzi na podstawie dokumentów zgłoszeniowych pracodawcy.[/ramka]