Warto z takiej możliwości skorzystać, gdyż orzeczenie uznające sprawcę za winnego przestępstwa (w tym również skarbowego) pociąga za sobą wpisanie jego danych do Krajowego Rejestru Karnego. Informacje o prawomocnym wyroku skazującym widnieją tam aż do momentu zatarcia skazania. Przez ten okres sprawca przestępstwa nie ma przymiotu osoby niekaranej, co może uniemożliwić mu wykonywanie niektórych zawodów (np. adwokata, księgowego).

Są też inne konsekwencje, np. zakaz brania udziału w przetargach organizowanych w ramach zamówień publicznych.

Do kogo wniosek

Tych negatywnych konsekwencji można uniknąć, składając wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Pozwalają na to przepisy kodeksu karnego skarbowego – art. 142 § 1 (dalej k.k.s.). Ale to sąd ostatecznie udziela zgody na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Same jednak negocjacje co do poddania się karze i jej ewentualnej wysokości prowadzone są przez finansowy organ dochodzenia. Jest nim – w zależności od rodzaju sprawy – urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej albo urząd celny.

W trakcie pierwszego przesłuchania finansowy organ dochodzenia powinien pouczyć sprawcę o możliwości złożenia takiego wniosku. Tym bardziej, że o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sprawca danego czynu może wystąpić tylko przed wniesieniem przez organ dochodzenia aktu oskarżenia do sądu.

Nic za darmo

Aby w ogóle możliwe było dobrowolne poddanie się karze, muszą być spełnione wymagania określone w art. 17 k.k.s. Przede wszystkim wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie mogą budzić wątpliwości.

Dodatkowo konieczne jest, aby sprawca uiścił w całości wymagalną należność publicznoprawną (jeśli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło jej uszczuplenie).

Trzeba też zapłacić kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony (przy wykroczeniach skarbowych najniższa grzywna to jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia, czyli 168 zł, przy przestępstwach grzywny wymierzane są w stawkach dziennych, przy czym najniższa liczba stawek to 10; wysokość jednej stawki nie może być niższa od jednej trzydziestej minimalnego wynagrodzenia, czyli 56 zł, oraz przekraczać jej czterystukrotności, czyli 22 400 zł).

Kolejne warunki to wyrażenie przez sprawcę zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim jest on obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia przedmiotów – zapłata ich równowartości pieniężnej.

Konieczne jest też uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów. Z rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe wynika, że przy przestępstwach skarbowych wynoszą one jedną dziesiątą minimalnego wynagrodzenia, a przy wykroczeniach jedną dwunastą. Kwoty te zaokrągla się w dół do pełnych złotych. W tym roku jest to więc przy przestępstwach skarbowych 168 zł, a przy wykroczeniach 140 zł.

W praktyce organy skarbowe poprzestają na żądaniu uiszczenia przez sprawcę kosztów w wysokości zryczałtowanej. Mogą jednak zażądać kwoty wyższej, gdy faktycznie poniesione koszty postępowania przekraczają sumę wskazaną w tym rozporządzeniu.

Dopiero gdy wszystkie omówione wymogi będą spełnione, sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Trzeba poprosić

Zanim jednak sąd zajmie się sprawą, sprawca musi złożyć wniosek, w którym wyrazi chęć dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Kieruje go do finansowego organu postępowania. Wniosek składa na piśmie albo ustnie do protokołu. Gdy sprawcą danego czynu jest osoba, która ukończyła 17, ale nie ukończyła 18 lat – wniosek może złożyć jej przedstawiciel ustawowy.

Do wniosku należy dołączyć dowód uiszczenia należności publicznoprawnej (jeżeli jest wymagalna), dowód wpłacenia grzywny i dowód uiszczenia zryczałtowanych kosztów procesu. Może być też potrzebne wyrażenie zgody na przepadek (ewentualnie uiszczenie równowartości pieniężnej) przedmiotu przepadku.

Finansowy organ postępowania, do którego trafił wniosek sprawcy, może – zamiast aktu oskarżenia – wnieść niezwłocznie do sądu wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się karze.

Może jednak uzależnić złożenie wniosku do sądu od wykonania obowiązku uiszczenia w całości wymagalnej należności publicznoprawnej (jeśli nastąpiło jej uszczuplenie w związku z popełnionym przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym, a nie została ona do tej chwili uiszczona).

Złożenie wniosku do sądu organ może uzależnić również od innych, dodatkowych warunków, w tym m.in. od zapłaty tytułem grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony.

Czas, rodzaj i sposób wykonania obowiązków organ określa po wysłuchaniu sprawcy albo jego przedstawiciela ustawowego (gdy sprawca ukończył 17, ale nie ukończył 18 lat).

Jeśli finansowy organ postępowania przygotowawczego zdecyduje się wystąpić z wnioskiem o zgodę na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, powinien o tym niezwłocznie zawiadomić sprawcę albo jego przedstawiciela ustawowego.

Ponieważ to przed finansowym organem dochodzenia prowadzone są negocjacje i ustalana jest wysokość grzywny, jej wpłata powinna nastąpić do kasy tego organu lub na konto bankowe.

Kwoty te nie są natomiast przekazywane na konto sądu, i to nawet po skierowaniu do niego wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Konieczne jest natomiast dołączenie do akt sprawy, wniesionych razem z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, pokwitowań świadczących o dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy lub do kasy urzędu.

Lepiej dobrze się zastanowić

Złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności wywołuje określone skutki, dlatego lepiej jest dobrze się zastanowić przed podjęciem decyzji. Wprawdzie wolno go cofnąć, ale nie jest to możliwe przed upływem miesiąca od jego złożenia, a także po wniesieniu do sądu przez finansowy organ postępowania przygotowawczego wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Warto również pamiętać o tym, że ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

W razie skutecznego cofnięcia wniosku uiszczone przez sprawcę kwoty zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków i kosztów postępowania.

Muszą być wyraźne podstawy

W kwestii udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się karze orzeka sąd na posiedzeniu. Może w nim wziąć udział sprawca i jego obrońca, a także przedstawiciel ustawowy sprawcy (gdy ten nie osiągnął wymaganego przepisami wieku).

Z kolei finansowy organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel mają obowiązek stawić się na takim posiedzeniu, gdy zarządzi tak prezes sądu lub sąd.

Sąd może albo wydać wyrok, gdy uwzględni wniosek i zezwoli na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, albo zwrócić sprawę finansowemu organowi postępowania przygotowawczego, gdy dojdzie do przekonania, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku.

Udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, sąd orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów (ale tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia uiścił ich równowartość pieniężną).

Warto też pamiętać, że gdy w ramach jednego wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności zarzucono sprawcy popełnienie dwóch lub więcej przestępstw skarbowych, to finansowy organ postępowania przygotowawczego a potem sąd, uwzględniając wniosek, określa odrębnie kwoty za każde przestępstwo skarbowe. Nie podaje się bowiem jednej kwoty łącznie za wszystkie czyny.

Nie zawsze wolno

W pewnych sytuacjach wniosek o dobrowolne poddanie się karze jest niedopuszczalny. Będzie tak wtedy, gdy przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności, a także wtedy, gdy przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 k.k.s. (czyli przy nadzwyczajnym obostrzeniu kary).

Dobrowolne poddanie się karze nie wchodzi w grę również wtedy, gdy zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu (interwenient to podmiot, który, nie będąc podejrzanym ani oskarżonym w postępowaniu o przestępstwo bądź wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi na podstawie posiadanego tytułu prawnego).

Liczy się wina

Sam fakt złożenia przez sprawcę wniosku nie przesądza jeszcze o jego winie. A to oznacza, że zarówno organ finansowy, jak i sąd powinny ocenić materiał dowodowy w kontekście wyjaśnień podejrzanego i na ich podstawie, a nie na jego wniosek o zezwolenie na poddanie się karze, ustalić, czy spełniony jest warunek wynikający z art. 17 § 1 k.k.s., a dotyczący jasności co do winy i sprawstwa wnioskującego (wynika tak z postanowienia Sądu Najwyższego z 25 maja 2005 r., III KK 84/05). Sąd stwierdził, że sam fakt złożenia przez sprawcę wniosku nie przesądza o jego winie czy sprawstwie.

Szczególnie ostrożnie należy podchodzić zwłaszcza do wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, w sytuacji gdy równolegle prowadzone jest względem osoby podejrzanej postępowanie podatkowe, którego stan faktyczny nie jest jednoznacznie rozstrzygnięty.

W praktyce niektóre organy skarbowe zawieszają w tym wypadku postępowanie karne (w tym czasie zawieszony jest również bieg przedawnienia zobowiązania podatkowego), a następnie po prawomocnym jego zakończeniu (w przypadku złożonych stanów faktycznych organy finansowe czekają na prawomocny wyrok sądu administracyjnego) podejmują postępowanie karne.

podstawa prawna: ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 186 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 8 grudnia 2005 r. w sprawie wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (DzU nr 244, poz. 2074)