Przepisy prawa pracy – podobnie jak innych dziedzin prawa – posługują się niekiedy zwrotami lub wyrażeniami niedookreślonymi (tzw. klauzule generalne). Należą do nich m.in. „społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa” oraz „zasady współżycia społecznego”.

Prawidłowe zastosowanie przepisów zawierających tego rodzaju sformułowania wymaga dokonywania oceny poszczególnych działań lub zdarzeń również przy uwzględnieniu kryteriów pozaprawnych.

Zbyt duże wyprzedzenie

Granicę wykonywania przez strony stosunku pracy przysługujących im formalnie praw podmiotowych wyznacza art. 8 kodeksu pracy.

Stanowi on, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Na art. 8 k.p. mogą powoływać się zarówno pracownicy, jak i pracodawcy. W tym drugim przypadku skuteczne wskazanie nadużycia przez pracownika prawa podmiotowego może częściowo neutralizować zasadniczo „propracowniczy” charakter przepisów prawa pracy.

Przykładem nadużycia prawa podmiotowego może być sytuacja, gdy pracownik stara się chronić przed zwolnieniem. I w tym celu powołuje się na wniosek o urlop wychowawczy, który złożył znacznie wcześniej (np. o wiele miesięcy), niż zaplanował rozpoczęcie tego urlopu.

Oczywiście granica między terminem, w którym złożenie takiego wniosku jest zasadne i nie budzi wątpliwości, a terminem, gdy wniosek jest składany zbyt wcześnie (w celu uzyskania ochrony), nie jest sprecyzowana. Prawo nie zabrania pracownikowi składania wniosku z dowolnym wyprzedzeniem, jednak okoliczności jego złożenia mogą podlegać ocenie w świetle art. 8 k.p.

Urlop wychowawczy jest udzielany, aby pracownik mógł sam opiekować się dzieckiem. Choć ustawodawca przyznaje z chwilą złożenia wniosku o taki urlop szczególną ochronę stosunku pracy, nie może ona być jednak traktowana jako nieograniczona w czasie.

Jeśli więc jest oczywiste, że pracownik składa wniosek w celu uzyskania ochrony przed zwolnieniem (a nie realizacji uprawnienia rodzicielskiego), powoływanie się na ten fakt nie zasługuje na ochronę.

Niemniej dopóki postępowanie zatrudnionego nie zostanie zakwestionowane w świetle społeczno-gospodarczego przeznaczenia przysługującego mu prawa lub zasad współżycia społecznego, dopóty będzie z ochrony korzystał.

Związkowcy nie są nietykalni

Inną grupą pracowników objętych szczególną ochroną przed zwolnieniem są działacze związkowi. Nie jest to jednak równoznaczne z przyzwoleniem na nadużywanie przez nich funkcji związkowych i nie może gwarantować im swoistej „nietykalności”.

W szczególnych przypadkach rażącej nielojalności lub stwierdzenia ciężkich uchybień w wykonywaniu obowiązków pracowniczych przez chronionego działacza związkowego  pracodawca powinien mieć prawo do jego zwolnienia.

Sąd Najwyższy kilkakrotnie wyrażał opinię, że żądanie wówczas przez pracowników przywrócenia do pracy z powołaniem się na funkcję związkową  stanowić może nadużycie prawa podmiotowego i przez to nie zasługiwać na ochronę. Jego zdaniem

- sprzeczne z art. 8 k.p. jest żądanie przywrócenia do pracy działacza związkowego zwolnionego dyscyplinarne bez uzyskania na to zgody związku zawodowego, jeśli przyczyną zwolnienia było spożywanie alkoholu w miejscu i czasie pracy (wyrok z 7 marca 1997, I PKN 30/97),

- pracodawca może skutecznie powołać się na nadużycie prawa podmiotowego przez pracownika żądającego przywrócenia do pracy, jeśli – wobec drastycznie nagannego zachowania się tego zatrudnionego na forum publicznym – uwzględnienie jego żądania nawet w ograniczonym zakresie (zasądzenie odszkodowania) godziłoby w elementarne zasady przyzwoitości (wyrok z 10 marca 2005, II PK 242/04).

Tylko przy szczególnym  uzasadnieniu

Konsekwencją stosowania art. 8 k.p. jest zawsze osłabienie zasady pewności prawa. Dlatego – jak wskazał SN – powinno ono mieć „szczególne, wyraźne uzasadnienie merytoryczne i formalne, a zwłaszcza usprawiedliwienie w miarę skonkretyzowanych regułach, głównie o konotacji etycznej, a w pewnych wypadkach także obyczajowej” (wyrok z 6 stycznia 2009, I PK 18/08).

Autor jest prawnikiem w Kancelarii Prawnej Chajec, Don-Siemion & Żyto

Zobacz serwisy:

Ochrona przed zwolnieniem » Pracownicy na urlopach

Ochrona przed zwolnieniem » Związkowcy i członkowie rady pracowników