Potrącenia z zasiłków z ubezpieczenia społecznego

Pracodawca lub działające w jego imieniu biuro rachunkowe, sporządzając listy płac dla pracowników, często muszą uwzględniać potrącenia, wynikające z kierowanych do niego pism od komorników sądowych lub administracyjnych organów egzekucyjnych. Potrącenia te mogą dotyczyć nie tylko wynagrodzenia za pracę, ale także zasiłków wypłacanych przez pracodawcę w imieniu ZUS. Jeśli pracodawca dokonuje potrąceń z wynagrodzenia za pracę, to w swoich działaniach i obliczeniach kieruje się przepisami kodeksu pracy (art.87–91 k.p.), natomiast w odniesieniu do potrąceń z zasiłków musi stosować przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 139–140 ustawy o FUS).

Zasady potrąceń

Potrącenia z zasiłków dotyczą tylko tych pracodawców i zleceniodawców, którzy są uprawnieni do wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego. Zasiłki te, jako świadczenia pieniężne, podlegają potrąceniom i egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego, który otrzymuje zakład pracy jako ich płatnik. W praktyce, większość zajęć otrzymywanych przez pracodawcę obejmuje zarówno wynagrodzenie za pracę, jak również zasiłki, które zgodnie z art. 833 § 5 kodeksu postępowania cywilnego potrącane są według przepisów o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Podobieństwa i różnice pomiędzy potrąceniami z wynagrodzenia i zasiłków przedstawia tabela nr 1.

Zgodnie z ustawą o FUS, z przysługującego ubezpieczonemu zasiłku mogą być potrącane m.in.:

- świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej,

- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,

- należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego,

- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

- kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego,

- zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę,

- zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty;

- kwoty z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych – na wniosek dyrektorów tych placówek.

Spośród tych potrąceń pracodawcy i zleceniodawcy realizują najczęściej sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych oraz sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, jak również potrącenia dobrowolne za pisemną zgodą pracownika.

Obowiązują limity...

Granice potrącenia zakładają, że wartość podlegającą potrąceniu należy obliczać procentowo od kwoty zasiłku brutto, ale samo potrącenie dokonywane jest od kwoty zasiłku po odliczeniu zaliczki na podatek (art. 139 ust. 1 ustawy o FUS).

Podobnie jak przy potrąceniach z wynagrodzenia za pracę, potrącenia z zasiłków, zarówno pracodawca jak i zleceniodawca, powinien dokonywać w takiej kolejności, w jakiej zostały wymienione w przepisie art. 140 ust. 6 ustawy o FUS. Tutaj także należy pamiętać o zbiegu egzekucji alimentacyjnej i niealimentacyjnej oraz o tym, że potrącenia dobrowolne realizowane są tylko wtedy, gdy po potrąceniach obowiązkowych środki otrzymywane przez dłużnika są wystarczające. Chociaż przepisy nie odnoszą się do potrąceń dobrowolnych z zasiłków, to i tak należy najpierw dokonać potrąceń, do których nie jest wymagana zgoda pracownika, a dopiero później sprawdzać, czy mogą być zrealizowane potrącenia dobrowolne.

Przy egzekucji z zasiłków obowiązują granice potrąceń, wyznaczane według wartości brutto świadczeń pieniężnych wypłacanych z ubezpieczenia społecznego. Zasiłki z ubezpieczeń społecznych podlegają egzekucji na zaspokojenie:

- świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 60 proc. kwoty zasiłku brutto,

- innych należności – do wysokości 25 proc. kwoty zasiłku brutto.

Egzekucja tych należności nie może przekraczać łącznie 60 proc. kwoty zasiłku (art. 139–143 ustawy o FUS).

... i kwoty wolne

Do 30 czerwca 2017 r. w przypadku egzekucji z zasiłków kwotą wolną od potrąceń była kwota zasiłku w części odpowiadającej:

- 50 proc. kwoty najniższej emerytury – przy potrąceniu lub egzekwowaniu sum ustalonych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi oraz sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne,

- 60 proc. kwoty najniższej emerytury – przy potrącaniu lub egzekwowaniu innych należności.

1 lipca 2017 r. weszła w życie ustawa z 21 października 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2016 r., poz. 2036), która zmieniła wysokość kwoty wolnej w przypadku potrącania sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy o FUS) z dotychczasowych 50 proc. najniższej emerytury do 75 proc. najniższej emerytury.

Uwaga! Nowy przepis ma również zastosowanie do zobowiązań istniejących w dniu wejścia w życie znowelizowanej ustawy.

Kwoty wolne od potrąceń są obliczane procentowo od aktualnie obowiązującej najniższej emerytury, która w okresie od 1 marca 2017 r. do 28 lutego 2018 r. wynosi 1000 zł. >Szczegółowe wartości kwot wolnych od potrąceń z zasiłków prezentuje tabela nr 2.

Kwoty wolne od potrąceń we wskazanych w tabeli nr 2 wartościach obowiązują tylko w przypadku, gdy zasiłek (świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego) przysługuje ubezpieczonemu za pełen miesiąc, bez względu na wymiar etatu pracownika-dłużnika. Gdy zasiłek przysługuje tylko za część miesiąca, kwotę wolną od potrąceń należy obliczyć proporcjonalnie do okresu, za jaki przysługuje zasiłek. Odpowiednią wartość procentową najniższej emerytury dzieli się przez 30, a następnie tak ustaloną kwotę za jeden dzień mnoży przez liczbę dni pobierania zasiłku. Wynik jest kwotą wolną od potrąceń z tego zasiłku (świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego) za część miesiąca.

Zbieg egzekucji

Czasami okazuje się, że dłużnik pobierający świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego ma więcej niż jedno zobowiązanie. W takim przypadku, gdy kwota, jaką można potrącić z zasiłku, nie wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań, mamy do czynienia ze zbiegiem egzekucji – patrz tabela nr 3. Zbieg egzekucji został uregulowany w przepisach zarówno kodeksu pracy, jak i ustawy o FUS, co znacząco ułatwia pracodawcom dokonywanie potrąceń, ale i tak nie unikają czasami pomyłek.

Uwaga! Tutaj obowiązuje zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń z zasiłków.

Ponadto pracodawca powinien wiedzieć, że przy zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych lub należności innych niż alimentacyjne (na podstawie tytułu wykonawczego) z potrąceniem bezegzekucyjnym (bez tytułu wykonawczego), potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać:

- 60 proc. kwoty zasiłku brutto, w przypadku potrąceń, wśród których są należności alimentacyjne;

- 50 proc. kwoty zasiłku brutto, w przypadku potrąceń należności egzekwowanych związanych z odpłatnością za pobyt w:

– domach pomocy społecznej,

– zakładach opiekuńczo-leczniczych,

– zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych;

- 25 proc. zasiłku brutto, jeżeli potrąceniu podlegają inne należności niż wyżej wymienione.

Lista zadań do wykonania

Dla praktycznego podsumowania sporządzono tabelę nr 4 porządkującą kolejność postępowania przy potrąceniach zarówno z wynagrodzenia, jak i zasiłków, dzięki czemu pracodawcy lub działające w ich imieniu biura rachunkowe będą poprawnie realizowali swoje obowiązki zarówno wobec organów egzekucyjnych, jak i wobec pracowników-dłużników oraz zleceniobiorców-dłużników. Jeśli w danym miesiącu pracownikowi przysługuje zarówno wynagrodzenie za pracę (tak samo traktowane jest wynagrodzenie za czas choroby), a oprócz niego pracownik nabywa prawa do wypłaty zasiłków (świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego), to potrącenia należy realizować według odrębnych zasad obowiązujących dla kwoty wynagrodzenia za pracę i dla kwoty zasiłków. Wszystkie wskazane różnice należy mieć na uwadze, a oprócz tego pamiętać, że pracochłonność takich wyliczeń nie powinna być przeszkodą w prawidłowym obliczeniu wartości należnej do wypłaty dłużnikowi.

—Elżbieta Młynarska-Wełpa

podstawa prawna: art. 87–91, art. 100, art. 108, art. 282 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz 1666 ze zm.)

podstawa prawna: art. 139–141 ustawy z o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 887 ze zm.)

Zdaniem eksperta

Elżbieta Młynarska-Wełpa, specjalistka prawa pracy, członek i wykładowca Stowarzyszenia Księgowych w Polsce

Potrącenia z zasiłków są tak samo ważne i trudne, jak te, które dotyczą wynagrodzenia. Szczególnie gdy mamy w danym miesiącu zbieg potrąceń do rozliczenia na jednej liście płac u pracownika zarówno z wynagrodzenia za pracę, jak i z zasiłków, warto zadbać o to, aby kontrolować automatyczne wyliczenia systemów kadrowo-płacowych, sprawdzać je i poprawiać, gdy okażą się błędne. Metodologia tych obliczeń jest skomplikowana i czasochłonna, ale jej znajomość istotna, aby nie popełniać błędów i nie narażać się na grzywny, jakie z tego tytułu grożą pracodawcy. Zagadnienie to jest szczegółowo przedstawiane jest na szkoleniach organizowanych przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce.