„Na gruncie art. 8 ust. 1 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych w stosunku do paczek dla dzieci w związku ze świętami Bożego Narodzenia nie ma konieczności stosowania łącznie wszystkich trzech kryteriów socjalnych. W ramach autonomii zakreślonej przez ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych pracodawca może skoncentrować się w tym przypadku na sytuacji rodzinnej, której w tym wypadku jest ilość posiadanych dzieci, występujących jako beneficjenci tego wyjątkowego świadczenia" – tak orzekł Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 22 czerwca 2018 r. w sprawie o sygnaturze III AUa 237/18.

Zakusy na składki

Problematyka stosowania kryteriów przewidzianych przez ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jest kwestią poruszaną w licznych orzeczeniach sądów. Rezultatem praktyki orzeczniczej jest kształtowanie się poglądów zarówno odnośnie ich rozumienia, jak i (braku) konieczności łącznego stosowania.

Liczne orzeczenia wydane w wyniku zakwestionowania prawidłowości stosowania przytoczonego w powyższym fragmencie przepisu wynikają z restrykcyjnego i literalnego rozumienia go przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Sprawa będąca przedmiotem postępowania dotyczyła odwołań wniesionych od decyzji ZUS, którymi to Zakład wliczył do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwoty świadczeń socjalnych – paczek świątecznych dla dzieci. Wynikły spór dotyczył głównie prawidłowości zastosowania kryteriów, którymi powinien kierować się pracodawca, wypłacając świadczenie z funduszu.

Cykliczny charakter tego rodzaju wydarzenia skutkuje powtarzającymi się wątpliwościami, które w znacznej mierze przyczyniły się do ukształtowania poglądów na temat wykładni kryteriów przyznawania świadczeń.

Jednakowa wartość

Sąd I instancji ustalił, że wręczanie paczek miało miejsce podczas wspólnej imprezy choinkowej dla dzieci pracowników. Samo ustalanie, komu przypada paczka, nastąpiło natomiast z pominięciem sytuacji materialnej pracownika. Jedynymi warunkami, jakie musiały być spełnione, by otrzymać paczkę dla dziecka, było wpisanie go na uprzednio sporządzoną listę. W regulaminie przewidziano jednak obostrzenia, które nie są ściśle związane z materią ustawową – określono, że paczki przysługują dzieciom w wieku 1 – 14 lat, a jeśli oboje rodzice pracują w zakładzie, dziecku przysługuje jedna paczka.

Na tej podstawie sąd uznał, iż odwołujący stosował kryterium socjalne, jakim była liczba dzieci i ich wiek. Zachowanie tego kryterium następuje w wyniku różnicowania sytuacji pracowników, którzy posiadają dzieci, od pozostałych.

Dodatkowo sąd zaznaczył, że nie jest konieczne przyznawanie świadczeń rzeczowych z uwzględnieniem posiadanych dochodów. W ocenie sądu rezultatem takiego działania byłoby naruszenie zasady współżycia społecznego, tj. sprawiedliwego potraktowania wszystkich dzieci. Identyczna zawartość paczek przekazywanych dzieciom znajduje swoje uzasadnienie w specyfice natury dziecka – chodzi o to, by określona grupa dzieci nie czuła się gorzej niż inni beneficjenci. Jak wskazuje sąd, trudno byłoby wytłumaczyć różnice, szczególnie, kiedy paczki były wręczane w obecności wszystkich dzieci na imprezach choinkowych.

Szersze zastosowanie

Niniejszy wyrok ma szersze znaczenie niż tylko w odniesieniu do paczek. Jak bowiem pokazuje przykład paczek dla dzieci, są takie sytuacje, gdy kryterium właściwym i wymaganym do zastosowania będzie wyłącznie jedno kryterium wskazane w ustawie. Konkluzją płynącą z tego rodzaju przykładów jest konieczność względu na charakter usługi, który wyznacza, czy decydująca do jej przyznania okaże się sytuacja życiowa, rodzinna czy też materialna.

Nie ma obowiązku łącznego stosowania wszystkich trzech kryteriów. Wyjątkiem są tu co najwyżej zapomogi, w których – ze względu na istotę tego świadczenia – warto zbadać pełną sytuację socjalną wnioskującego, czyli właśnie przez pryzmat wszystkich trzech kryteriów.

Co za dużo, to niezdrowo

W uzasadnieniu wyroku sąd przywołał prezentowane przeze mnie stanowisko (w: Łukasz Chruściel, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, Komentarz do art. 8 FundŚwSocjU 2015, Legalis), że „błędne jest zapatrywanie, że kryterium rodzinne może być uwzględnione tylko w postaci dochodu na członka rodziny. Uważam, że kryterium rodzinne może być brane pod uwagę również jako wyznacznik liczby świadczeń (np. tyle bonów na dzieci, ile dzieci; tyle wycieczek, ilu członków rodziny) i to strony społeczne w regulaminie decydują, czy kryterium rodzinne będzie decydowało o liczbie świadczeń czy wysokości świadczenia. W tym kontekście strony społeczne powinny rozważyć, czy przyjęcie, że kryterium rodzinne wyznacza zarówno liczbę świadczeń, jak i wysokość świadczenia, byłoby podwójnym uwzględnieniem tego samego kryterium, co stanowiłoby pokrzywdzenie osób niecharakteryzujących się cechą określoną przez to kryterium, np. przyznawanie bonów na każde dziecko, których wysokość zależy od dochodu na członka rodziny". Większa liczba dzieci wpływa zatem podwójnie na łączną kwotę wsparcia z funduszu –poprzez większą liczbą świadczeń i większą wartość świadczeń.

Oczywiście jeżeli fundusz stanowi przemyślany system świadczeń komplementarnych, to nie ma problemu, by stosować takie podwójne kryterium, jeżeli pozostałe świadczenia odpowiadają potrzebom innych uprawnionych. O ile bowiem nie budzi wątpliwości wspieranie rodzin wielodzietnych, to prawidłowo skonstruowany fundusz nie powinien również zapominać o osobach samotnych.

Zdaniem autora

Łukasz Chruściel, radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter | Littler Global

Omawiany wyrok stanowi kolejny przykład braku konieczności łącznego stosowania kryteriów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Tego rodzaju rozumienie przepisów pozwala na bardziej swobodne kształtowanie zasad gospodarowania środkami, dzięki czemu pracodawcy mogą rzeczywiście realizować zadania funduszu i tym samym sprostać oczekiwaniom pracowników. Niezwykle istotnym elementem prowadzenia działalności gospodarczej jest pewność prawa i jasne zasady stosowania przepisów.

Pozostaje liczyć, że również ZUS uzna w końcu, że świadczenia socjalne wypłacone w oparciu o jedno czy dwa kryteria są sfinansowane zgodnie z ustawą o zfśs i podlegają zwolnieniu ze składek na ubezpieczenia społeczne. Jak słusznie wskazuje sąd, ZUS „wyraża bowiem niczym nieuzasadniony pogląd, że przyznanie każdego świadczenia socjalnego powinno być uzależnione od łącznego spełnienia przez pracownika trzech kryteriów".