Dominuje zasada, że skoro przedsiębiorca zobowiązał się coś zrobić, to powinien dotrzymać słowa. Czasami jednak przedsiębiorca może poszukiwać sposobów na to, aby się uwolnić od zobowiązania. Może ono np. zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Kiedy indziej złożone oświadczenie może mieć wady.
Wady oświadczenia woli powodują jego nieważność. Oznacza to, że osoba, która złożyła oświadczenie, ma prawo się od niego uwolnić. Ustawodawca wyróżnia kilka rodzajów takich wad.
Pierwsza z nich wiąże się z oświadczeniem złożonym przez osobę, która była w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji. Chodzić może o chorobę psychiczną czy nawet czasowy niedorozwój umysłowy. Na podobnej zasadzie nieważne będzie również oświadczenie woli złożone pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony (kontrahenta) lub osoby trzeciej. Podkreślić należy, że groźba musi mieć charakter bezprawny.
Nieważne jest też oświadczenie woli złożone drugiej stronie tylko dla pozoru. Chodzi o sytuację, gdy strony zawarły tajne, niedostępne dla osób trzecich porozumienie, z którego wynika, że określone oświadczenie nie wywoła skutków prawnych.
Bywają też oświadczenia, które mają wywołać wrażenie u osób trzecich, że strony zawarły określoną umowę. Przykładem może być fikcyjna umowa sprzedaży samochodu w celu uwolnienia się od obowiązku zapłacenia ubezpieczenia, a nawet uzyskania zwrotu jego części przez ubezpieczyciela. Tego typu oświadczenia mogą być kwestionowane.
Wyjątkiem będzie nabycie wskutek takiej pozornej czynności przez osobę trzecią jakiegoś prawa. Nie może być bowiem ona obciążona konsekwencjami takich pozornych czynności podejmowanych przez inne osoby.
Od czynności prawnej można się również uchylić, jeżeli oświadczenie zostało złożone pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej. Na przykład składający je był przekonany, że dotyczy ono innej nieruchomości niż w rzeczywistości. Można powołać się na błąd tylko wtedy, gdy uzasadnione byłoby przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie – nie złożyłby go.
W kodeksie cywilnym przewidziano kilka możliwości uchylenia się od wadliwego oświadczenia. I tak, uchylenie się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby następuje przez kolejne oświadczenie na piśmie.
Wskazany jest w takich przypadkach dla celów dowodowych list polecony. Oświadczenie musi zostać złożone w razie błędu – w ciągu jednego roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku, od kiedy stan obawy ustał.
Przedsiębiorca musi pamiętać, że druga strona umowy może nie zaakceptować nowego oświadczenia woli i dalej będzie dochodzić zrealizowania zobowiązania. Wówczas sąd zwróci uwagę przede wszystkim na to, czy uchylenie się od oświadczenia woli zostało złożone zgodnie z prawem i wskazane w nim przesłanki rzeczywiście wystąpiły.
Maciej J. Nowak, radca prawny
