Bezprawne zabezpieczenie majątku w postępowaniu karnoskarbowym

W przypadku czynów zabronionych określonych w kodeksie karnym skarbowym (ustawa z  10 września 1999 r., tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.; dalej k.k.s.) ustawodawca przewidział szybką ścieżkę zakończenia postępowania, czyli dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Nie ma wątpliwości

Na podstawie art. 17 § 1 k.k.s. sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

• uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;

• sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony;

• sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną; przepisy art. 16 § 2 zd. 3 oraz art. 31 § 3 pkt 2 stosuje się odpowiednio;

• uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

W pierwszej instancji

Takie rozwiązanie wybierają osoby, które nie kwestionują swojej winy, a dodatkowo mają pewność, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje żadnych wątpliwości co do ich sprawstwa.

Nie w każdym jednak postępowaniu karnoskarbowym podejrzani są zainteresowani takim zakończeniem sprawy. W sprawach budzących wątpliwości zazwyczaj równolegle z postępowaniem karnym toczy się postępowanie podatkowe.

Długotrwałość tych ostatnich – biorąc pod uwagę dwuinstancyjne postępowanie przed sądami administracyjnymi – powoduje, że organy ścigania opierają się w dużej mierze na decyzji wydanej przez organ podatkowy w pierwszej instancji. Już tylko ta kwestia budzi wątpliwości, zwłaszcza że ustawodawca wprowadził odrębną podstawę zawieszenia.

Zgodnie z art. 114a k.k.s. postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe może być także zawieszone, jeżeli jego prowadzenie jest w istotny sposób utrudnione ze względu na toczące się postępowanie przed organami kontroli skarbowej, organami podatkowymi, organami celnymi lub sądami administracyjnymi.

Z urzędu

W postępowaniach w sprawach o przestępstwa skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, co daje możliwość skorzystania z zabezpieczenia majątkowego.

W razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego (art. 291 § 1 k.p.k.).

Zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w kodeksie postępowania cywilnego przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd nieruchomości lub przedsiębiorstwa oskarżonego.

Uwaga! Postanowienie o zabezpieczeniu wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. W postanowieniu określa się zakres i sposób zabezpieczenia.

Wobec faktu, iż praktycznie każdy czyn zabroniony z kodeksu karnego skarbowego jest zagrożony karą grzywny lub karami alternatywnymi, wśród których jest kara grzywny, zabezpieczenie może nastąpić praktycznie w każdej sprawie, zwłaszcza gdy przepis stanowiący podstawę jego zastosowania interpretuje się dosłownie.

Tak w wielu przypadkach postępują organy ścigania. Ich zachowanie narusza cel, dla którego ustawodawca wprowadził możliwość zabezpieczenia.

Pojemna formuła

Zabezpieczenie powinno być stosowane tylko wtedy, gdy organ prowadzący postępowanie ma potwierdzone informacje, że podejrzany może podejmować czynności zmierzające do udaremnienia wykonania orzeczenia.

Innymi słowy, aby podjąć decyzję o zabezpieczeniu, powinny istnieć dowody, że podejrzany wyzbywa się majątku lub planuje takie działanie. W konsekwencji nie można stosować zabezpieczenia, gdy istnieją podstawy do twierdzenia, że ewentualne orzeczenie zostanie wykonane.

Stosując zabezpieczenie w postępowaniu karnoskarbowym, organy ścigania często powołują się na formułę: „materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania wysoce uprawdopodobnił sprawstwo podejrzanego”.

Tymczasem takie ustalenie nie uzasadnia zastosowania zabezpieczenia, jest też dalece niewystarczające. Nadto oparcie decyzji o zabezpieczeniu wyłącznie na ww. okoliczności godzi w podstawową zasadę postępowania karnego – domniemania niewinności, zapisaną również w Konstytucji RP.

Zgodnie z nią oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. W praktyce w większości przypadków zabezpieczenie stanowi faktyczną karę, którą podatnik ponosi jeszcze przed wydaniem wyroku przez niezawisły sąd.

Autor jest adwokatem, współpracuje z Kancelarią Prawniczą C.L. Jezierski sp.j. w Warszawie