Fundacja rodzinna weszła do polskiego porządku prawnego jako podmiot służący gromadzeniu mienia, zarządzaniu nim w interesie beneficjentów oraz spełnianiu świadczeń na ich rzecz. Ustawodawca stworzył rozwiązanie, które ma pozwolić zachować ciągłość majątku, zwykle gromadzonego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą przez pokolenia. Ustawa o fundacji rodzinnej określa przy tym zakres potencjalnej aktywności gospodarczej tego typu podmiotu. Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą, ale co do zasady wyłącznie w ściśle określonym zakresie. Fundacja rodzinna nie służy do prowadzenia działalności np. w zakresie handlu czy wytwórstwa, czyli typowych przejawów działalności gospodarczej w warunkach wolnej konkurencji.

Czy fundacja rodzinna może być przedsiębiorcą?

Wydaje się, że niektórzy przedsiębiorcy przyjmowali początkowo, że fundacja rodzinna stanie się naturalnym kontynuatorem ich biznesu. Takie przekonanie brało się z faktu, że ustawodawca tworzył tę formę z myślą o osobach prowadzących działalność gospodarczą i gromadzących w związku z tym dobra. Tymczasem fundacja rodzinna nie zastąpi nigdy podmiotu, który powstał w celu prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ może prowadzić działalność gospodarczą tylko w ściśle określonym zakresie.

Jeśli fundacja rodzinna będzie prowadziła działalność wykraczającą poza dozwolony zakres, spowoduje to konsekwencje podatkowe o charakterze sankcyjnym. Fundatorzy powinni więc zadbać o precyzyjne ustalenie rodzaju działalności, który zamierzają prowadzić w fundacji rodzinnej.

Dopuszczalny obszar działalności

Zgodnie z ustawą o fundacji rodzinnej fundacja taka może prowadzić zorganizowaną działalność zarobkową we własnym imieniu i w sposób ciągły tylko w zakresie:

1) zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;

2) najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;

3) przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;

4) nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;

5) udzielania pożyczek:

a) spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,

b) spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,

c) beneficjentom;

6) obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;

7) produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50 proc. tego produktu;

8) gospodarki leśnej.

Wskazówki praktyczne związane z zakresem działalności

Trzeba zwrócić uwagę, że: 1) fundacja rodzinna nie może prowadzić typowej „handlowej” działalności polegającej na kupowaniu dóbr (np. nieruchomości, maszyn, towarów) wyłącznie po to, by je następnie sprzedać z zyskiem. Istotne znaczenie ma przy tym sposób realizacji inwestycji przez fundację rodzinną. Incydentalne zbycie nieruchomości, papierów wartościowych czy udziałów nie przesądza jeszcze o „handlowym” charakterze działalności, ale dokonanie serii transakcji o cechach ciągłości może zostać uznane przez organy podatkowe za działalność gospodarczą wykraczającą poza zakres określony w ustawie o fundacji rodzinnej. Zakaz ten nie obejmuje jednak inwestycji kapitałowych (udziały, akcje, fundusze, papiery wartościowe, instrumenty pochodne). Tam fundacja może nabywać je nawet wyłącznie po to, by je potem zbyć.

2) fundacja rodzinna, choć sama nie może bezpośrednio prowadzić działalności handlowej, ma możliwość nabywania udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która taką działalność prowadzi. W ten sposób fundacja, zachowując swój statutowy charakter, może czerpać korzyści finansowe z dywidend i wzrostu wartości udziałów, nie naruszając przy tym przepisów dotyczących zakazu prowadzenia przez nią działalności komercyjnej we własnym imieniu.

3) z uwagi na to, że nabywanie jak i zbywanie papierów wartościowych mieści się w zakresie dozwolonej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej, osiągnięcie korzyści w postaci otrzymania odsetek od nabytych w formie papierów wartościowych obligacji i ewentualne ich nieopodatkowanie nie może być poczytywane za osiągnięcie korzyści podatkowych sprzecznych z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu.

4) tworzenie alternatywnego, korzystniejszego podatkowo sposobu wypłaty zysku ze spółki powiązanej z fundatorem (lub beneficjentem) fundacji rodzinnej, gdy np. podmiot powiązany emituje obligacje, wiąże się z ryzykiem. W takiej sytuacji możliwe jest uznanie, że w miejsce dywidendy (opodatkowanej standardowo) pojawiają się odsetki z obligacji, co może obniżyć łączny ciężar podatkowy. Jeśli jednak emitentem obligacji jest podmiot niepowiązany, brak jest co do zasady ryzyka ustalenia „instrumentalnego” kształtowania przychodu, brak jest również podstaw do kwestionowania takiej transakcji.

5) w polskim porządku prawnym fundusze inwestycyjne mają formę spółek kapitałowych lub spółki komandytowej albo spółki komandytowo-akcyjnej, w których jedynym komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna albo spółka europejska, a tym samym podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. Stąd też nie można uznać dowolnej zagranicznej spółki będącej alternatywnym funduszem inwestycyjnym według obcego prawa za podmiot o podobnym charakterze w rozumieniu ustawy o fundacji rodzinnej do polskich funduszy inwestycyjnych. Dlatego też tzw. transparentna spółka zagraniczna nie może być uznana za podmiot o podobnym charakterze do spółek handlowych, w tym również funduszy inwestycyjnych, czy też spółdzielni, o których mowa w ustawie o fundacji rodzinnej. Przystąpienie przez fundację rodzinną do funduszu będącego spółką zagraniczną, w której podatnikami są jej wspólnicy, będzie stanowiło prowadzenie działalności gospodarczej fundacji rodzinnej wykraczającej poza zakres określony w ustawie o fundacji rodzinnej. W konsekwencji przychody fundacji pochodzące z uczestnictwa w transparentnej spółce zagranicznej nie mogą być zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych.

6) działalność w zakresie produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych oraz gospodarki leśnej fundacja rodzinna może wykonywać w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym. Ustawa łączy więc ostatnie dwa punkty z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, co przesuwa fundację rodzinną w obszar działalności, która co do zasady nie podlega reżimowi ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Kiedy fundacja korzysta ze zwolnienia podatkowego

Fundacja rodzinna podlega specyficznej regulacji podatkowej. Dochody uzyskiwane z działalności gospodarczej ujętej w ramach dozwolonych dla fundacji rodzinnych aktywności gospodarczych nie podlegają opodatkowaniu na bieżąco, ponieważ ustawodawca wprowadził dla tych czynności zwolnienie. Taka konstrukcja ma zachęcać fundatorów do przekazywania majątku do fundacji w celu długoterminowego inwestowania. Jeśli jednak fundacja rodzinna wykroczy poza dozwolony zakres działalności gospodarczej, zapłaci podatek w wysokości 25 proc. Ustawodawca wskazuje tym samym, że fundacja rodzinna ma służyć zachowaniu i pomnażaniu majątku, ale nie powinna prowadzić działalności gospodarczej nieograniczonej przedmiotowo.

Z myślą o przyszłych pokoleniach

Z perspektywy planowania sukcesji fundacja rodzinna powinna być traktowana jako narzędzie zabezpieczania i pomnażania majątku, a nie jako podmiot prowadzący wszelkie możliwe rodzaje działalności gospodarczej. Ustawodawca jasno wskazał, że podstawowe zadanie fundacji rodzinnej to zachowanie i inwestowanie kapitału z myślą o przyszłych pokoleniach, bez wchodzenia w działalność operacyjną.

W praktyce oznacza to, że fundatorzy powinni dokładnie przeanalizować swoje cele i zastanowić się, jak dopasować strukturę własnego biznesu do wymogów ustawy o fundacji rodzinnej. Jeśli aktywność gospodarcza ma obejmować obszary wykraczające poza dopuszczalny katalog z ustawy, często konieczne jest pozostawienie jej w ramach osobnej spółki handlowej czy innej formy działalności. Fundacja rodzinna może wtedy być udziałowcem lub akcjonariuszem takiego podmiotu, a jednocześnie czerpać zyski z inwestycji kapitałowych czy dywidend.

Dodatkowo ważne jest, aby na etapie tworzenia statutu fundacji określić precyzyjne zasady co do dopuszczalnych inwestycji i planowanych źródeł przychodów. Dzięki temu możliwe będzie uniknięcie ryzyka podwójnego lub sankcyjnego opodatkowania, a także zgodne z przepisami rozliczanie wszelkich dochodów. Należy też pamiętać o konieczności monitorowania zmian w prawie podatkowym – szczególnie tych związanych z interpretacjami dotyczącymi działań fundacji rodzinnych.

Tekst powstał we współpracy z siecią Kancelarie RP