Umorzenie udziałów w sp. z o. o.

W kodeksie spółek handlowych uregulowane są następujące rodzaje umorzenia udziałów w spółce ?z o.o. (zob. art. 199 k.s.h.):

a) ?umorzenie dobrowolne,

b) umorzenie przymusowe.

c) umorzenie automatyczne.

W każdym z tych przypadków możliwe jest wyróżnienie cech wspólnych, a także odmienności wpływających na odrębną kwalifikację prawną danej czynności. Do podobieństw istniejących pomiędzy tymi sposobami umorzenia należą:

1. ?Konieczność zawarcia w umowie spółki postanowienia zezwalającego na przeprowadzenie określonego umorzenia. Brak takiego zapisu uniemożliwia przeprowadzenie umorzenia, nawet jeśli zgodę na nie wyrażono by w jednogłośnej uchwale wspólników.

2. ?Zarejestrowanie spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Umorzenia nie mogą przeprowadzić spółki kapitałowe w organizacji.

3. ?Podjęcie uchwały w przedmiocie umorzenia. Uchwała musi każdorazowo określać liczbę umarzanych jednostek uczestnictwa i sposób umorzenia. Musi także wskazywać na wysokość należnego wspólnikowi wynagrodzenia i sposób jego finansowania bądź jego brak, a także określać podstawę prawną umorzenia.

4. ?Obniżenie kapitału zakładowego. W tym celu należy podjąć odrębną uchwałę określającą wysokość obniżenia, a także zarejestrować obniżenie w KRS. Przypadek ten nie dotyczy sytuacji, gdy umorzenie przeprowadzanie jest bez wynagrodzenia albo z czystego zysku.

Moment, w którym umorzenie udziałów dochodzi do skutku, zależy przede wszystkim od tego, czy spółka będzie równocześnie obniżać kapitał zakładowy. Jeśli tak, to do umorzenia dojdzie z chwilą zarejestrowania uchwały o obniżeniu. W przeciwnym razie umorzenie będzie skuteczne wraz z wykonaniem ostatniej czynności składającej się na daną procedurę. Tę zaś można opisać wprost w umowie spółki bądź w uchwale o umorzeniu. Czynnością taką będzie najczęściej wypłata wynagrodzenia wspólnikowi, którego jednostki uczestnictwa zostały umorzone, albo wyrażenie przez niego zgody na umorzenie bez wynagrodzenia.

Dobrowolne

Umorzenie dobrowolne jest przeprowadzane za zgodą wspólnika, którego udziały podlegają umorzeniu, na mocy umowy zawieranej pomiędzy wspólnikiem ?i spółką, na podstawie uprzedniej uchwały zgromadzenia wspólników podjętej w przedmiocie umorzenia.

Dobrowolne umorzenie udziałów zbliżone jest do ich sprzedaży. Stąd też, oprócz wymogów wspólnych dla wszystkich rodzajów umorzenia, niezbędne jest dodatkowo zawarcie umowy pomiędzy spółką i jej wspólnikiem. Należy przy tym pamiętać, że jeżeli wspólnik jest jednocześnie członkiem zarządu, to w takiej umowie spółkę musi reprezentować rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą wspólników (art. 210 k.s.h.). Naruszenie tego warunku spowoduje nieważność umowy.

Ten rodzaj umorzenia może zostać przeprowadzony bez wynagrodzenia, jeżeli wspólnik wyrazi na to zgodę.

Przymusowe

Umorzenie przymusowe następuje bez zgody wspólnika mocą uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia). Aby podjęcie tego typu uchwały było możliwe, umowa spółki musi określać przesłanki umorzenia. Sama zaś uchwała powinna zawierać uzasadnienie, w którym wykazywane jest, że ziściły się wskazane ?w umowie warunki umorzenia. Jest to o tyle istotne, że uchwała ?o umorzeniu może zostać zaskarżona przez wspólnika powództwem ?o jej uchylenie (zob. art. 249–250 k.s.h.). Przesłanką umorzenia może być przykładowo naruszenie przez wspólnika zakazu konkurencji, zaniedbywanie określonych obowiązków korporacyjnych, uchylanie się od wnoszenia dopłat bądź wykonywania innych świadczeń osobistych na rzecz spółki.

Aby chronić wspólnika, którego udziały są umarzane przymusowo, ustawa zastrzega, że należne mu wynagrodzenie nie może być mniejsze niż wartość księgowa udziałów, czyli przypadającej na umarzane udziały wartości majątku spółki. Wspólnik może jednak wyrazić zgodę na zapłatę mniejszego wynagrodzenia albo na jego brak.

Automatyczne

Umowa spółki może stanowić, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników. Stąd zwyczajowo nazywa się tego rodzaju umorzenie jako „automatyczne". Dochodzi bowiem do niego niejako „z automatu", w przypadku zaistnienia okoliczności opisanych w umowie spółki.

Co ważne, mogą to być zarówno sytuacje wskazane powyżej, jako przesłanki umorzenia przymusowego, jak również okoliczności niezależne od wspólnika lub spółki. O ile w tym pierwszym przypadku umorzenie jest kwalifikowaną sankcją za naruszenie ładu korporacyjnego, o tyle drugi przypadek może być swoistą gwarancją dla wspólnika. Dziać się tak będzie w szczególności, gdy spółka zawiązywana jest w określonym celu gospodarczym, a inwestor zastrzega sobie możliwość opuszczenia spółki w razie nieosiągnięcia zakładanego rezultatu.

Spółka z o.o. ABC została utworzona w celu przeprowadzenia inwestycji budowlanej. Jednym z jej wspólników został inwestor mający wyłożyć środki na realizację przedsięwzięcia. Inwestor zastrzegł jednak, ?że budowa musi się rozpocząć ?w ciągu dwóch lat od zawiązania spółki. W umowie wprowadzono zapis, że udziały inwestora ulegną automatycznemu umorzeniu, jeżeli spółka nie uzyska ostatecznego pozwolenia na budowę w terminie ?do 15 czerwca 2016 roku.

Ten rodzaj umorzenia jest korzystny jeszcze z jednego względu. Mianowicie, w treści umowy spółki należy wpisać wysokość bądź sposób obliczenia wynagrodzenia należnego w zamian za umarzane automatycznie udziały. Podobnie jak przy umorzeniu przymusowym nie może ono być niższe od ich wartości księgowej. Często jednak wspólnicy inwestujący znaczne kwoty w realizację danego projektu zastrzegają za swoje jednostki uczestnictwa znacznie wyższe rekompensaty. Umorzenie automatyczne prowadzić ma do umożliwienia inwestorowi łatwego wyjścia ze spółki oraz otrzymania zwrotu środków ulokowanych w realizację przedsięwzięcia.

Kolejną odmiennością umorzenia automatycznego względem pozostałych trybów likwidacji udziałów jest sposób obniżenia kapitału zakładowego. Jeśli jest to konieczne celem wypłaty wynagrodzenia wspólnikowi, to stosowna uchwała podejmowana jest przez zarząd spółki. Do umorzenia dochodzi zatem bez udziału zgromadzenia wspólników.